When Arabs Danced, een documentaire die de kunst van de nuance mist

De cultuurstrijd in moslimlanden is niet te herleiden tot een simpel wij en zij

© Jawad Rhalib

Muzikanten begeleiden live een stomme film

W hen Arabs Danced, de documentaire die op 16 januari in België in première is gegaan, behandelt de kwestie van religieus radicalisme en beschrijft hoe de samenlevingen in moslimlanden de voorbije decennia afgegleden zijn naar een strengere benadering van moraliteit, iets dat tot een zware beperking van vrijheden heeft geleid.

Jawad Ghalib, de maker van de documentaire is een Brusselse regisseur die zijn jeugd in Marokko heeft doorgebracht. Hij heeft ervoor gekozen om het fenomeen te benaderen vanuit een artistieke discipline: dans. En dat is geen toeval. Zijn moeder was namelijk danseres, en daar heeft hij als kind zwaar onder geleden, vertelt hij in de documentaire.

Maar de Egyptische films brachten er verandering in. Samia Gamal, icoon van de oriëntale dans van de Egyptische cinema van de jaren vijftig en begin jaren zestig, wist de harten te veroveren en was enorm populair, ook onder de vriendjes van Jawad Ghalib. Dat hielp het kind om het beroep van zijn moeder te aanvaarden.

Maar de tijden zijn veranderd, vertelt de documentaire ons verder. Nu wordt dans geproblematiseerd. Dans is immoreel en religieus verboden. En wat we snel te horen en te zien krijgen in de documentaire zijn predikers die muziek en dans verderfelijk noemen en kinderen die door religieuze opvoeders afgeraden worden om naar films te kijken. De samenleving kijkt neer op mensen die dansen. Danser en danseres zijn pejoratieve termen.

Hier en daar neemt hij zelf het woord. Hij is soms suggestief en valt snel in een ‘wij’ en een ‘zij’ discours.

De regisseur laat performers en acteurs met een moslimachtergrond aan het woord. En neemt ons mee naar Marokko, Iran en Egypte. Hij wisselt beelden van nu af met beelden van vroeger.

Zo krijgen we oude beelden te zien met vrouwen in korte rokken en in badpakken, en beelden van nu waar we biddende mensen zien en waar de kledingstijl van vrouwen totaal veranderd is. De documentaire start in Casablanca waar de regisseur in gesprek gaat met zijn ouders.

Activistische aanpak

Jawad Ghalib is niet alleen een regisseur die een fenomeen observeert, analyseert of bekritiseert. Hij is meer dan dat. Hier en daar neemt hij zelf het woord. Hij is soms suggestief en valt snel in een ‘wij’ en een ‘zij’ discours. Wanneer zijn vader een foto toont waar hij met oud-strijders voor de onafhankelijkheid van Marokko poseert, zegt Jawad Ghalib: ‘Jullie hebben gestreden tegen de Fransen voor onze vrijheid en zij (de fundamentalisten) willen ze van ons afpakken’.

Het is alsof de strijd voor onafhankelijkheid een strijd voor individuele vrijheden was. Wat uiteraard niet klopt. De toon is dus gezet en die toon, die nogal activistisch is, blijft tot het einde van de documentaire aanwezig.

Jawad Ghalib heeft voor de gemakkelijke aanpak gekozen. De regisseur maakt geen onderscheid tussen dans als beroep en dans als uiting van vreugde of als amusement. Hij maakt geen onderscheid tussen de danser die voor een publiek optreedt en dansen onder vrienden of familie. Dat onderscheid is wel belangrijk.

Want het klopt wel dat men de laatste decennia een strengere interpretatie van religie is gaan hanteren waardoor alle individuele of sociale handelingen extra onder de loep worden genomen, en er een soort puritanisme wordt verspreid en aangemoedigd.

Het klopt wel dat in deze context het zichtbare belangrijker geworden is dan de essentie. De focus ligt meer op wat religieus toegelaten is, ‘halal’, en wat niet is, ‘haram’, waardoor zaken die heel normaal waren in pakweg de jaren zestig en zeventig, nu worden geproblematiseerd.

Ook de context lijkt voor de regisseur niet van belang te zijn

Maar dit aankaarten en tegelijkertijd zeggen dat de vrijheden veel groter waren in het verleden is de waarheid geweld aandoen.

Het beroep van danser was vroeger niet meer aanvaard dan nu, ondanks de populariteit van de Egyptische cinema, wel in tegendeel. In sommige kringen is moderne dans bijvoorbeeld wel degelijk aanvaard. Want die evolutie in moslimsamenlevingen is er ook.

© Jawad Rhalib

Morade Zeguendi in Soumission

Complexiteit versus clichés

Sommige artiesten klagen de hypocrisie van verdedigers van een rigoureuze moraal aan, maar brengen er ook nuance in aan. Wanneer één van de performers vertelt over hoe haar vader omgaat met haar artistieke carrière, komt de nuance aan bod.

Wanneer ze zegt dat haar vader die niet akkoord is met wat ze doet haar toch niet tegenhoudt om het te doen, want de verantwoordelijkheid ligt immers bij haar en niet bij hem, komt de nuance aan bod.

En wanneer artiesten worstelen met wat ze doen of met wat ze zouden willen doen, komt de complexiteit van de situatie aan bod.

Maar deze worsteling wordt niet voorgesteld als weergave van de complexiteit van de realiteit. Het wordt eerder voorgesteld als resultaat van het religieuze extremisme en de beperking van de vrijheid van de kunstenaars.

Context

Ook de context lijkt voor de regisseur niet van belang te zijn. Kunstenaars in Egypte hebben met een andere realiteit te maken dan kunstenaars met een moslimachtergrond in België.

De Brusselse acteur Mourade Zeguendi weigert aanvankelijk om het controversiële boek Soumission, waarin de Franse auteur Michel Houllebecq voorspelt dat Frankrijk tegen 2022 door een moslim bestuurd zal worden en dat de nieuwe president de islamitische wetgeving zou opleggen, op de planken te vertolken. Toch wordt hij door het team van Action Zoo Humain “overtuigd” om het te doen.

Zeguendi zegt dat hij geen zin heeft om de vooroordelen over moslims, en dat zijn 1,5 miljard mensen, in een toneelstuk te bevestigen. Toch wordt hij aangespoord om aan een adaptatie van het boek mee te werken.

In de documentaire zegt de acteur dat hij voor de artistieke vrijheid is, maar dat hij wel rekening wil houden met zijn publiek. Hij wil zijn publiek uit Molenbeek dat van hem houdt niet tegen de borst stoten. Ook deze bekommernis wordt voorgesteld als angst voor fundamentalisten.

© Jawad Rhalib

Poster When Arabs Danced

Deze context, behoren tot een minderheidsgroep en een theaterstuk over die groep vertolken vanuit de visie van de dominante meerderheid, krijgt geen echte plaats in de documentaire. Deze context wordt gereduceerd tot angst voor de reactie van extremisten.

De documentaire kaart een reële kwestie aan. Hij vertelt over de “cultuurstrijd” die zich in moslimsamenlevingen voordoet

Ook theatermaakster Sachli Gholamalizad worstelt met wat ze doet en met de manier waarop ze het brengt. Er wordt niet ingegaan op de vragen die zij zelf stelt. Ze is afkomstig uit Iran. ‘Maar ik woon daar niet’, zegt ze. Ze heeft zin om dingen te doen, om kritisch te zijn voor haar land van herkomst, maar ze weet niet of ze zichzelf censureert.

Misschien wil ze zaken aankaarten die niet van haar verwacht worden maar die ze zelf belangrijk vindt. Er zijn fenomenen die haar intrigeren. Ze merkt bijvoorbeeld op dat vrouwen in Iran heel erg bezig zijn met zaken als plastische chirurgie. Dit aspect blijft vaag in de documentaire.

Aan het einde van de film zien we delen van het toneelstuk en de discussie binnen de theatermakers van Action Zoo Humain. Wat het meest opvalt, is de moeilijke situatie waarin acteur Mourade Zeguendi zich bevindt. Hij wringt zich in bochten om een aantal zaken aan zijn collega’s uit te leggen. Maar dat lukt hem niet helemaal. De discussie draait o.a. rond de vraag of de acteur, die in het toneelstuk zich tot de islam bekeert, de ‘shahada’ (de zin die uitgesproken wordt bij een bekering tot de islam), al dan niet naakt te laten uitspreken.

De documentaire kaart een reële kwestie aan. Hij vertelt over de “cultuurstrijd” die zich in moslimsamenlevingen voordoet. Een strijd die trouwens een klassenconflict verbergt. Maar de regisseur vertrekt vanuit een analysekader dat niet helemaal nauwkeurig is en dat diepgang mist.

Veel mensen zullen waarschijnlijk door de documentaire versterkt worden in hun vooroordelen over moslims. Maar wat bij mij vooral blijft hangen is de moeilijke situatie waarin kunstenaars met een moslimachtergrond en kunstenaars die tot een minderheidsgroep in België behoren, zich bevinden. Naar hun verzuchtingen en worstelingen wordt niet echt geluisterd, ook niet door de maker van deze documentaire.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.