Echt zien

Bas Heijne vertrekt in Echt zien van de vaststelling dat de literatuur er steeds minder toe doet: weinig schrijvers beklijven en zelfs goed geschreven boeken zijn maatschappelijk perfect negeerbaar. Een goed deel van de verklaring voor die stand van zaken vindt Heijne in de mediatisering van de samenleving: niet de relevante auteur krijgt aandacht, maar het goed verkopende boek; niet de auteur die de vinger op de historische wonde legt, maar de figuur die het goed doet in praatprogramma’s.

Dat klinkt echter voorspelbaarder dan de argumenten die Bas Heijne aflevert. ‘Het lijkt erop dat de roman zichzelf kan bewijzen in een tijd van dominante ideologieën, maar machteloos staat tegenover een cultuur waarin steeds minder gemeenschappelijke referentiepunten zijn, een cultuur waarin een permanente beeldenstorm woedt.’ Zijn fundamentele pleidooi voor de roman heeft niets te maken met een verlangen naar de tijd van ingenaaide pagina’s en de geur van papier en inkt, of naar de gewaardeerde positie van de Schrijver in de samenleving.

Waar Heijne wel naar blijft verlangen, is naar verhalen die de lezer toegang verschaffen tot de motieven en perspectieven van de echt andere, degene waarvoor hij geen sympathie heeft of wiens ervaring radicaal van de zijne verschilt. ‘De literatuur bevindt zich niet in een artistiek reservaat, maar middenin de wereld. Literatuur is een sublieme uiting van, in mijn woorden, morele betrokkenheid’, schrijft Heijne. Waar het om gaat, is niet om de vorm, maar om de mogelijkheid om echt te zien dat er anderen zijn en wat die anderen zien. En daarmee zitten we toch weer bij een mooie definitie van wat verhalende journalistiek in reportages en portretten zou moeten brengen. (gg)

Echt zien. Literatuur in het mediatijdperk door Bas Heijne is uitgegeven door Athenaeum – Polak & Van Gennep. 104 blzn. ISBN 978 90 253 6720 6