Het idee van rechtvaardigheid

Amartya Sen vertrekt onder andere van twee begrippen uit de klassieke Sanskriet-literatuur, niti en nyaya, die allebei rechtvaardigheid betekenen. Niti staat voor de juiste instellingen die noodzakelijk zijn voor rechtvaardig bestuur, nyaya voor echt ervaren rechtvaardigheid in reële mensenlevens. Sen minimaliseert het belang van instellingen niet, maar legt uitdrukkelijk de prioriteit bij concrete en betekenisvolle stappen in de richting die we met zekerheid als rechtvaardig ervaren. Een moordende hongersnood voorkomen is voor hem belangrijker dan het formuleren van een theorie waarin zo’n hongersnood niet zou kunnen voorkomen.

Om onrecht te kennen en dus in staat te zijn aan rechtvaardigheid te werken, hecht Amartya Sen groot belang aan een aantal essentiële vrijheden, waaronder de vrijheid van organisatie, meningsuiting en pers. Het belang van correcte en kritische informatie illustreert hij met de afwezigheid ervan in de hongersnood in Bengalen in 1943 (onder Brits koloniaal bestuur) en in China in 1958-61 (de Grote Sprong Voorwaarts). Onder informatie verstaat hij op de eerste plaats rationele, verifieerbare gegevens, maar hij pleit ook uitdrukkelijk voor het ernstig nemen van de emoties die onrecht bij de slachtoffers teweegbrengt. Woede en verzet zijn ook informatie.

Amartya Sen is de schok van de confrontatie met ontoelaatbare ongelijkheid en onrechtvaardigheid in zijn jeugd nooit te bvoven gekomen. Daarom blijft hij een bewogen wetenschapper, die een impact op de wereld nastreeft. Het idee van rechtvaardigheid is dan ook een academisch boek in de beste traditie: de stellingen worden rigoureus geargumenteerd, de densiteit van inzichten is groot, terwijl het geheel toegankelijk blijft voor een geïnteresseerde leek. Het is in Nederlandse vertaling ook echt een mooi boek.

Het idee van rechtvaardigheid door Amartya Sen is uitgegeven door Lemniscaat. 486 blzn. ISBN 978 90 477 0463 8