Brussel kiest voor Zuid-Afrika

Welcome to the voting station. English? Afrikaans?

English. 

ID’s and passports please. You have to complete this form and indicate the reason why you want to vote abroad.  Then you put the election date, which is the 30th of April.

I forgot my glasses. They’re still in my bag downstairs.

You can borrow mine if you want to.

Diplomate Karmen Malan, First Secretary, ontvangt welwillend een gezin van drie. De blanke moeder heeft haar bril vergeten in de lockers beneden waar alle persoonlijke spullen zitten. Nu zit het drietal op de eerste verdieping van de Zuid-Afrikaanse ambassade in Brussel. Aan de deur bij de ingang hangt een affiche. Notice: No mobile phones allowed. Bij verkiezingen gebeurde het wel eens dat politieke partijen hun militanten vroegen om een foto te nemen van het stembiljet, om zo hun stemgedrag te controleren. 

“Stemmen is een recht in Zuid-Afrika, geen plicht”, herhalen de Zuid-Afrikaanse burgers die na de ochtendpiek nu druppelsgewijs binnenkomen. Een diplomaat die niet ingeschakeld is in het stemgebeuren, maar wel zijn stem komt uitbrengen, vraagt “bijzitter” Patrick Mfundo Majozi of hij een leeg stembiljet mag, als souvenir.

“Ik heb er twee van de eerste democratische verkiezingen in 1994. Eentje met een sticker onderaan en eentje zonder. Ik heb ze ingekaderd”.

Bij de eerste democratische verkiezingen van 1994 kon het ANC de strijdende Zoeloe-partij Inkhata slechts op het nippertje overhalen om de stembusgang niet langer te boycotten. Inkhata-leider Buthelezi verruilde daarop de wapens voor een strijd in het kieshokje, maar te laat om nog nieuwe stembiljetten te drukken.

Dus kleefde er een foto van Mangosuthu Buthelezi op de stembiljetten. Het lijkt wel dezelfde als vandaag. Zo jong ziet Buthelezi er nog altijd uit. “Hij gebruikt nog altijd zijn oude foto”, lacht Patrick.

“Buthelezi’s deelname in 1994 was strikt genomen onwettig. Maar hadden we toen naar de letter van de wet gehandeld, was het pas echt tot een burgeroorlog gekomen. Die verkiezingen waren dus echt een mooi evenwicht tussen de wet en de politiek.” Geen compromis voor de souvenirjagende collega, helaas. Een stembiljet meegeven mag Patrick niet.

“Onze ouders hebben zo hard gevochten voor dit recht. Het zou gek zijn dan niet te stemmen”. Zandile Nkosi heeft nooit Apartheid gekend. De jonge zwarte kiezer is een bornfree. “Heel wat jongeren van mijn leeftijd gaan nochtans niet stemmen. Waarom? Ze weten dat er toch maar een mogelijke uitkomst is”. ANC haalt inderdaad naar alle verwachting opnieuw de bovenhand, zij het dan misschien voor het eerst in de geschiedenis met minder dan 60 %  stemmen. 

Dat denkt ook dit meisje en alleen daarvoor is het zinvol de verplaatsing te maken. “Als het ANC zijn absolute meerderheid verliest, is dat een goede wakeupcall voor de partij”.

Tot mijn verbazing blijkt Zandile Nkosi de dochter van de ambassadeur in Brussel, sowieso een politieke benoeming. Papa’s foto hangt boven de zetel waarin ik Zandile interview. “Ik wil later iets met kunst of design doen. Politiek interesseert me niet en mijn vaders werk heeft mijn stemkeuze nooit beïnvloed”.

Met een tas straffe koffie, mag ik toekijken hoe stemgerechtigden van de ene tafel naar een andere worden doorverwezen, hun stembrief krijgen en dan in één van de twee houten hokjes verdwijnen, zij aan zij als een driegevelwoning. Op het vast tapijt zijn pijlen getapet die de looprichting aangeven. Onder ingekaderde politici – waaronder de betreurde Madiba – laten de kiezers hun brieven in één van de twee houten kisten vallen. 

“Die worden straks verzegeld en centraal verzameld”, weet Nkululeko Socikwa, diplomaat en voorzitter van het stembureau. Een tiental collega’s zijn opgetrommeld en onder Nkululeko’s toeziend oog gaan ze eerst na of wie komt stemmen een geldig identiteitsbewijs heeft en zich op voorhand heeft ingeschreven.

Van de 285 geregistreerde kiezers – ruwweg 10 % van de in België verblijvende Zuid-Afrikanen – zullen er in Brussel uiteindelijk 240 komen opdagen. Wereldwijd hadden zich ongeveer 27.000 Zuid-Afrikanen opgegeven om te komen stemmen in één van de 116 ambassades, van wie bijna 10.000 in de Britse hoofdstad. 

“Die stemmen wegen natuurlijk niet op tegen 25 miljoen geregistreerde kiezers, ongeveer de helft van de totale bevolking van Zuid-Afrika”, zegt Nkululeko. “Dat is trouwens de reden waarom er behalve bij de stembusgang van 1994 nooit in het buitenland gestemd is. Men vond de logistieke uitdaging niet opwegen tegen het geringe aantal stemmers, die eigenlijk weinig impact hebben op het uiteindelijke kiesresultaat. Maar door een rechtszaak is Zuid-Afrika nu verplicht om in het buitenland verkiezingen te organiseren”. 

“Was het niet dankzij jullie dat wij hier vandaag moeten werken”, schampert Patrick, met zijn blik op de jonge student uit Maastricht, die in een zeteltje naast me zit, vlakbij de koffietafel. 

Werner Pretorius is  verkiezingsobservator voor de grootste oppositiepartij, de Democratic Alliance. Hij studeert internationaal recht in Maastricht. Op zijn pull kleeft een sticker met daarop Party Agent. Alle partijen hebben het recht een afgevaardigde naar de ambassades te sturen om een oogje in het zeil te houden. “Neen, Vrijheidsfront Plus had gevraagd om toch nog buitenlandse verkiezingen te organiseren, maar de DA heeft zich achteraf aangesloten bij de eis”. Werner is zelf kandidaat op een kieslijst van de oppositiepartij geleid door Helen Zille, ex-journalist en als gebeten oppositieleidster wel ’s schamperend Godzilla genoemd.

Misschien verliest het ANC in de provinciale verkiezingen wel drie provincies aan de oppositie

Ook al wordt Jacob Zuma zo goed als zeker president – de voorzitter van de grootste partij wordt sowieso president – oppositievoeren heeft volgens Werner zeker zin. “Misschien verliest het ANC in de provinciale verkiezingen wel drie provincies aan de oppositie”. De West-kaap is al jaren in handen van de DA en volgens Werner maken DA en de nieuw opgerichte Economic Freedom Fighters van ex-ANC-lid en enfant terrible Julius Malema kans om een meerderheid te halen in Noordkaap en Gauteng. “Vraag is natuurlijk of hun programma’s niet te ver uiteen liggen en ze het ANC gewoon de macht laten”. 

“Nog vijf uur te gaan”, roept Karmen olijk. Terwijl ze de vuile kopjes wegzet in de keuken, hapt een collega van een afgekoelde pizza uit een kartonnen doos. Een blonde familie krijgt van de voorzitter van het stembureau een stuk fruit aangeboden. “Lekker!”, zegt de vader opgewekt. “Ziet eruit als een echte Zuid-Afrikaanse nectarine”. David Lemmers vader was een van de eerste leden van de United Party. Deze moest het in 1948 afleggen tegen de Nasionale Party, die na een klinkende kiesoverwinning  Apartheid als officiële staatsleer instelde. 

Tussen 1998 tot 2007 woonde David buiten Zuid-Afrika, waarna hij terugkeerde. Sinds december vorig jaar woont hij opnieuw in België. Zijn vrouw Nola-Ann en dochter Stephanie hebben de dubbele nationaliteit. “Vandaag komen we stemmen voor ons land, want dat is ons grondwettelijk recht. Dat nemen ze ons niet af. We doen het voor onze familie die er woont en ook omdat we financieel nog een band hebben met Zuid-Afrika. Ik wil mee bepalen wat er met mijn investeringen en pensioen staat te gebeuren. Wie ouder wordt, denkt ook daaraan, toch?” 

Als het ANC zijn absolute meerderheid verliest, zou dat groot nieuws zijn voor Zuid-Afrika, vindt David. “Ik heb tijdens het referendum van 1992 voor de verzoening gestemd. Ik heb mijn land zien evolueren naar een democratie waar iedereen mocht stemmen. Twintig jaar is kort. Zuid-Afrika is een baby-democratie. Maar als het ANC zijn absolute meerderheid verliest en mijn stem de machtsevenwichten ietwat kan verschuiven, vind ik dat heel wat”.

Intussen hebben twee piekfijne geklede dames, die een taal spreken die ik niet versta, aan de eerste tafel plaats genomen. Op hoge pumps en in fijnzinnig geborduurde mantelpakjes, vullen ze de nodige formulieren in. 

The presiding officer will sign this and then you can proceed to the voting booth, zegt Patrick vriendelijk.

Gniffelend schuiven de vriendinnen hun stoelen terug en gedempt door het vast tapijt, schrijden ze voorbij de koffietafel richting stemhokjes. Een gezellige bedoening, hier aan de Montoyerstraat in Brussel. “Oh, je zou ‘s de telling van stemmen in Zuid-Afrika moeten meemaken”, valt Patrick in. “Als de resultaten bekend zijn, slaan politieke tegenstanders elkaar op de schouders als waren het beste maatjes. Ze staan echt niet met de messen getrokken tegenover elkaar. Onze democratie is tot volle rijpheid gekomen, denk ik dan”.