De muur van hitte valt amper nog te slopen

Wie de voorbije zomer pufte van de warmte in West-Europa, had daar alle reden toe. In India schoten de temperaturen dit jaar nóg meer de hoogte in: de hittegolven regen er zich aaneen dit jaar, met opeenvolgende dagen van 45 graden en meer. Journaliste Lisa Dupuy ging na hoe de hitte en droogte de Indiërs treffen.

De kolen die Sita Armyadaw (41) enkele uren geleden in een vuurtje heeft gelegd, beginnen steeds luider te sissen. Hij kan ze zo in zijn gietijzeren strijkijzer scheppen, zodat het klaar is voor de ladingen was die buurtbewoners sinds vanochtend hebben langsgebracht.

Onder het kleine golfplaten afdak, op de hoek buiten een bewaakte woonwijk, brengt Armyadaw al 25 jaar lang zijn dagen door met zijn vrouw. Er staan vijf grote linnen zakken. Je betaalt hem per gestreken kledingstuk. ‘Het is geen moeilijk werk, hoor. Ik moet vooral wachten, eerst op de was en dan op de kolen. En af en toe even uitblazen, want de hele dag boven die hitte hangen, is nu geen pretje.’

In dit halfopen hokje is het inderdaad warm. Hete lucht lijkt zich er op te hopen. Ze plakt aan huid en kleding en vermengt zich met het stof van een aangrenzende werkplaats.

Wie zich machinale verkoeling kon veroorloven, probeerde de afgelopen maanden zo min mogelijk buiten te komen in New Delhi.

Naast Armyadaw zit een werkman op de charpai, een traditioneel geweven ligbed onder het afdak. ‘Even schaduw opzoeken. We moeten nog een hele dag aan het werk, maar alles aan mij gaat traag.’ De man, Jageshwar, wijst naar een woonhuis waar hij vandaag nog het platte dak moet afwerken. In de volle zon. ‘Ik kan geen klussen afwijzen, maar probeer klanten wel duidelijk te maken dat het werk mogelijk wat langzamer gaat.’

Armyadaw knikt. ‘Zwaar’ is volgens hem de beste manier om de zomerdagen hier, in de hoofdstad New Delhi, te omschrijven. ‘Zo voelt het gewoon. Vanaf het moment dat je wakker wordt.’ En de temperaturen stijgen snel. Of eigenlijk, zegt Armyadaw met een blik op zijn ligbed: het koelt ’s nachts niet eens af. Hij kan het weten, want deze straathoek is ook zijn permanente verblijfplaats. Met zijn vrouw slaapt hij in de buitenlucht, in het chique Chittaranjan Park.

Rond hun strijk-standplaats staan riantere woonpanden. ‘’s Nachts voel ik hier een soort zucht, dan stroomt er nog steeds warme lucht door de straat.’ Ze kijkt om zich heen. ‘Dat komt van de airco.’

Wie zich machinale verkoeling kon veroorloven – een kwart van de middenklassers in de grote steden, volgens marktonderzoek –, probeerde de afgelopen maanden zo min mogelijk buiten te komen in New Delhi. De miljoenenstad maakte de ene na de andere hittegolf mee. De Indiase Metereologische Dienst (IMD) spreekt van een hittegolf wanneer de maximumtemperaturen 4,5 tot 6,4 graden Celsius hoger liggen dan normaal. Dat gebeurde in New Delhi in maart en in april, toen het kwik er dagen achtereen 45 graden aangaf.

Ook de behaalde records voor heel India doen duizelen. Het hele land beleefde de warmste maand maart in 122 jaar tijd, met een gemiddelde (!) maximumtemperatuur die opliep tot 33,1 graden. Dat is bijna 1,86 graden boven het normale temperatuurgemiddelde. Het zijn cijfers uit de State of India’s Environment 2022 van het Centre for Science and Environment (CSE), een onafhankelijk wetenschappelijk bureau.

Veel aandacht in India en daarbuiten ging naar de hitte in de deelstaat Delhi, in het noordwesten van het land, omdat die doorgaans niet bekendstaat als de heetste plek van het land. Maar ook in de al bekende hitte-hotspots lag het kwik de afgelopen maanden voortdurend hoger in vergelijking met voorgaande jaren, concludeerden wetenschappers van het CSE. De stijging van de temperatuur is er niet extreem. Maar zo’n geleidelijk en aanhoudend verschil is net zo goed gevaarlijk voor degenen die eronder gebukt gaan, waarschuwden de wetenschappers.

Minder water, minder voedsel

Een bijkomend probleem voor India, dat zeker gevoeld werd in meer afgelegen gebieden, was de droogte. De inwoners van New Delhi keken eind juli nog altijd verlangend naar de wolkjes op hun weer-apps – die steeds werden uitgesteld. De moesson kwam rond de hoofdstad laat op gang. Ook elders in het land waren de voorgaande maanden te droog.

Over heel India zou het productieverlies van tarwe ongeveer 6 procent bedragen als gevolg van het verschrompelen van tarwekorrels door de hitte.

Klimatologe Arpita Mondal, die aan het Indian Institute of Technology in Mumbai werkt, stelde in april al dat veranderende weerpatronen de oogst in gevaar kunnen brengen: ‘Er staat nu tarwe, dat gewas is gevoelig voor verandering van temperatuur’, vertelde ze aan BBC News. ‘De boeren rekenen op regens vóór de moesson, voor ze oogsten.’

Een maand later kon persbureau Reuters een officiële overheidsnota inkijken, die bevestigde dat de tarweoogst inderdaad zou tegenvallen. Journalisten citeerden uit het interne document: over heel India gemeten zou ‘het productieverlies van tarwe ongeveer 6 procent bedragen als gevolg van het verschrompelen van tarwekorrels’, door de hitte.

In het landelijke district Patiala, in deelstaat Punjab, maakte de dorstige tarwe op de akkers half juli plaats voor het volgende gewas in de planning: rijst. Wanneer we er op bezoek zijn, hangt er een vochtige nevel over de velden. Heldergroen kaf wuift heen en weer, zacht gestuwd door de laag water die over het land stroomt. De dag voordien werden de hemelsluizen eindelijk opengezet en hebben boer Nirbhai Singh en zijn ingehuurde krachten in de stromende regen gewerkt.

‘Eindelijk!’ zegt de 43-jarige boer, die het werk op het land voor zijn vader uitvoert. ‘Het was als een teken dat de natuur nog werkt zoals we dat gewend zijn, zoals mijn vader dat gewend is, al decennia lang. Tot nu toe hadden we dit jaar nog niet gekregen wat we nodig hebben.’

De landerijen van de familie Singh maken deel uit van de graanschuur van India. ‘Zonder de zon hebben we geen oogst, en zonder de regen ook niet. Voor de beste oogst hebben we van allebei precies genoeg nodig. Maar als boer heb je niet te kiezen. Je moet het doen met wat je krijgt.’ De regens kwamen later dan gewoonlijk en zijn bij lange na niet voldoende voor de rijstteelt. ‘Maar het was fijn dat ik voor één dag de waterpomp niet moest gebruiken’, zegt de boer.

In deze wijk met minder welgestelde mensen moeten de bewoners wachten op een ‘wateralarm’ van de lokale opzichter voor ze hun watertanks mogen vullen.

Met grote stappen gaat Nirbhai Singh ons voor, over een nauw zandpaadje en langs de onlangs aangebouwde kippenren, naar een ijzeren bak. Het reservoir reikt tot aan zijn borst. De pomp wordt aangedreven door een motor en is een simpel geval – boven de grond is niet veel meer dan een plastieken buis te zien. ‘Elke dag, tussen tien uur ’s ochtends en vijf uur ’s avonds’, klatert er water uit. Als de bak volloopt, stroomt het water via een draineerbuis naar ingegraven gootjes en over de rijstplanten.

De deelstaat Punjab is cruciaal voor de voedselvoorziening van India. Die steunt op de wisselteelt van deze twee waterintensieve gewassen, tarwe en rijst. Maar de droogte brengt het precaire evenwicht steeds meer in gevaar en doet India’s graanschuur droogvallen. De boeren van Punjab moeten steeds dieper op zoek naar het grondwater dat nodig is voor de irrigatie.

Dit jaar komt het alweer van minstens een halve meter dieper, knikt Singh, terwijl hij zijn handen afdroogt aan zijn T-shirt. In sommige districten zakt het niveau van het grondwater inmiddels al onder de tweehonderd meter. Lokale experts schatten dat binnen zeventien jaar het grondwater tot onder driehonderd meter zakt. En dat is een absolute ondergrens: water van onder die diepte is hier te vervuild om te kunnen gebruiken voor irrigatie of als drinkwater.

Ook in Delhi is er een waterprobleem. In de wijk om de hoek van strijker Armyadaw komt het nauwelijks nog uit de kraan. Hier ligt een ‘woonkolonie’ van beduidend minder welgestelde mensen. Deze bewoners moeten wachten op een zogenaamd wateralarm van de lokale opzichter voor ze hun watertanks kunnen vullen. Gaat het wateralarm af, dan loeit het geluid over het verkeer en de drukke straatmarkt.

‘Al zou het midden in de nacht afgaan, dan nog zouden mensen meteen in de weer zijn’, weet arbeider Jageshwar, die inmiddels het dak op is gegaan. In het pand waar hij werkt is geen wateraansluiting in gebruik, hij heeft zelf waterflessen de trappen op gehesen.

Actieplan tegen de hitte

Het betonnen terras op de bovenverdieping, waar Jageshwar aan werkt, had onderhoud nodig. Dat is een typische klus voor de zomer, legt hij uit, want in de zon drogen de bouwmaterialen snel. ‘Als straks de moesson komt, heeft het geen zin meer om dit werk te doen. Dan krijg ik klussen voor binnen.’

Als dagloner leeft ook hij dus naar de weerpatronen. In New Delhi en bij uitbreiding in heel India zijn er miljoenen mensen zoals hij: arbeiders in de informele economie, betaald per dag en afhankelijk van spontane opdrachten. De weersomstandigheden ‘bepalen misschien wát ik doe, maar zeker niet óf ik iets doe’, zegt hij schouderophalend. ‘Ik kan het me niet veroorloven werk te weigeren.’

Pauzes, verkoeling of beschutting heeft Jageshwar niet zelf in de hand. Daardoor kan hij niet anders dan het advies van het regiobestuur negeren, ook op deze alweer hete dag. De autoriteiten van Delhi stelden in 2019 een waarschuwingssysteem met kleurcodes in, als deel van een klimaatactieplan. Code geel voor wanneer temperaturen boven de 41,1 graden Celsius verwacht worden, code oranje voor 43,1 graden en code rood voor nog hetere dagen.

Op oranje dagen (‘heet’) en rode dagen (‘extreem heet’) adviseert de overheid de bevolking sinds kort om zo veel mogelijk binnen te blijven. Middenstanders kunnen zich dat steeds meer veroorloven of hebben een auto met airco. Maar wie dakloos is of buiten werkt, heeft geen andere keuze dan zich in de hitte te begeven.

Analisten van het Centre for Science and Environment wezen in hun rapportage van juli ook op dat probleem: India is onvoldoende ingericht op omgang met de toegenomen hitte, en dat geldt zeker voor de grote steden.

In het voorwoord van het rapport stelde directeur Anumita Roychowdhury dat Indiërs zich op erger moeten voorbereiden: ‘Zonder warmteactieplannen zullen de risico’s voor de volksgezondheid verergeren door stijgende luchttemperaturen, stralingswarmte van landoppervlakken, de vele betonnen en warmte vasthoudende constructies, afvalwarmte van industriële processen en airconditioners.’

Dat is precies wat de warme zucht veroorzaakt die Sita Armyadaw en zijn vrouw ’s nachts voelen. De methodes die de welvarender omwonenden gebruiken om verkoeling te krijgen, zorgen voor meer ongemak onder het afdak van de minder gefortuneerden.

De wetenschappers van het CSE en andere onderzoekers twijfelen ook niet aan het aandeel van de klimaatverandering in deze ontwikkelingen. De kans op extreme hittegolven zoals die van de afgelopen maanden is in India dertig keer groter geworden door de klimaatverandering, zo concludeerden de klimaatwetenschappers van het internationale consortium World Weather Attribution.

Volgens het ministerie van Gezondheid vielen er uiteindelijk 79 doden als gevolg van de extreme hitte. Gegevens uit maart werden bij die berekening niet meegenomen, omdat maart niet in het zomerseizoen zou vallen.

Uit de inventarisatie van de overheid bleek dat zich in april, mei en juni in ziekenhuizen over het hele land mensen meldden met gezondheidsklachten veroorzaakt of verergerd door de extreme hitte. Het World Weather Attribution Network kwam al niet veel hoger uit, en kwam op een dodental van 90 gevallen die direct te herleiden waren tot de weersomstandigheden.

Net omdat miljoenen arbeiders en andere Indiërs hun levens buitenshuis doorbrengen, lijkt dat een extreem laag getal. Er is zeker sprake van een onderschatting van de cijfers. ‘Het is voor het eerst dat een speciaal rapport wordt opgesteld om de effecten van de hitte op de gezondheid dit seizoen te bestuderen’, stelde een anonieme bron bij het ministerie van Gezondheid aan de krant Hindustan Times.

Daarnaast is het ook mogelijk dat patiënten hun klachten niet linken aan de hitte, niet ernstig genoeg vinden of zich niet bij een ziekenhuis kunnen melden. Ook artsen en lijkschouwers kunnen de hitte niet altijd aanwijzen als doodsoorzaak.

Aanpassing

Vraag je Indiërs naar de extreme temperaturen, de droogte en het veranderende regenseizoen, dan beamen ze steevast de ervaring dat het vroeger komt en erger is geworden. Zulke ervaringen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van een betere aanpassing aan het klimaat, denkt juriste en onderzoekster Kanchi Kohli van het Centre for Policy Research in New Delhi. Want: ‘Het gaat vaak over grote, mondiale problemen, die lokaal hun weerslag hebben.’

Kohli heeft zich gespecialiseerd in milieu- en natuurwetgeving, in het bijzonder in de rechten van lokale gemeenschappen, hun natuurlijke hulpbronnen en natuurbescherming. ‘Net als overal in de wereld kunnen we er niet meer omheen’, stelt ze eenvoudigweg.

Het probleem blijft enorm, zeker in een land dat bijna één vijfde van de totale wereldbevolking omvat. Maar volgens Kohli is net de persoonlijke ervaring een belangrijke factor in de ommekeer. Zij zou graag zien dat die ervaringen en lokale belangen zwaarder meewegen in beleid dat wordt ontwikkeld om om te gaan met de effecten van de klimaatverandering.

Naast de waarschuwingssystemen, zoals de kleurcodes voor hitte in Delhi, wordt in de Indiase deelstaten gewerkt aan hitteplannen. Binnen India alleen al zijn er zo veel verschillende gevolgen van de klimaatcrisis dat geen enkel plan van bovenaf passend is voor alle deelstaten. Er zijn regio’s die getroffen worden door hevige moessonregens, overstromingen, meer of minder hittegolven. Er zijn verschillen tussen bevolkingsgroepen, tussen landelijke en stedelijke gebieden.

Het extreme weer van dit jaar ging bovendien ook de mogelijkheden van de bestaande meetsystemen te boven: een hittegolf in maart is op papier niet eens mógelijk volgens de online ‘gevarenatlas’ van de Indiase Meteorologische Dienst. De atlas werd vorig jaar gelanceerd door de IMD, en die had het dashboard zo ingesteld dat een hittegolf enkel tussen april en juli ingevuld en opgenomen kan worden in de datasets.

Aan een gedeeld systeem voor aanpassing aan de klimaatverandering en dataverzameling ontbreekt het India misschien, maar het bewustzijn van het probleem ‘groeit’, zegt Kohli. Vóór de pandemie sloten scholieren en studenten zich aan bij de grote klimaatstakingen in grote steden als Delhi, Mumbai, Bengaluru en Kolkata. Die zijn niet uitgegroeid naar acties en blokkades zoals op sommige plekken inmiddels in Europa, maar deze jonge klimaatstrijders delen wel dezelfde urgente kijk.

Het is moeilijk vast te stellen of de kennis van en het bewustzijn over de klimaatverandering echt steeds meer doordringen in India, zoals Kohli beweert. Wanneer we Jageshwar, de arbeider in New Delhi, voorzichtig vragen naar de oorzaak voor de hetere zomerdagen, antwoordt hij ontwijkend. ‘Ik ben het gewend’, stelt hij. Het plakkerige stof van zijn werkplaats, onder de brandende zon, vertelt een ander verhaal: je moet er maar aan wennen. Een keuze heb je niet.

Deze reportage werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Word proMO* voor slechts 4 euro per maand en je ontvangt ons magazine. Je steunt zo ook ons journalistiek project en geniet van tal van andere voordelen.