‘Journalisten in Turkije verdienen gemiddeld 400 euro per maand, een onhoudbare situatie’

‘Vijf maanden. Zolang is het geleden dat ik mijn vader nog heb gezien.’ De zaal, gevuld met tientallen studenten, valt stil. ‘Brieven sturen of ontvangen is onmogelijk. Tien minuten, via de telefoon, dat is het enige dat ons tot nog toe gegund werd.’ Met deze pakkende getuigenis opende Muratcan Sabuncu de conferentie die op 29 maart door studenten werd georganiseerd aan de Universiteit Gent. Zijn vader, hoofdredacteur van de Turkse oppositiekrant Cumhuriyet, verblijft sinds 31 oktober vorig jaar, samen met elf andere collega’s, in de grootste gevangenis van het land: de Silivri Penitentiaries in Istanbul.

Reden voor de arrestaties? De vooraanstaande links-seculiere oppositiekrant zou volgens de aanklager artikelen hebben gepubliceerd waarin de mislukte coup van 15 juli werd vergoelijkt. Een eerlijk proces is er na vijf maand nog steeds niet geweest.

Naast Sabuncu was Mustafa Kuleli, medewerker van de Journalist Union of Turkey, ook aanwezig op de conferentie. Hij is, net zoals juriste Selin Esen, speciaal overgevlogen van Turkije om aanwezig te zijn en om de problematische situatie in zijn land aan te kaarten. Om aan te tonen ‘dat het geen Hollywoodfilm is’, aldus Kuleli, ‘maar dat het allemaal wel degelijk reëel is’. Jenny Vanderlinden, medewerker bij Amnesty International en Mehmet Koksal, vertegenwoordiger van de Europese Federatie voor Journalisten, vervolledigen het panel.

Referendum

‘Ik heb enorm veel schrik voor wat er komen zal. Indien de Turken op 16 april, en nu al in Europa, stemmen om Turkije om te vormen tot een presidentieel systeem, dan heeft de vader van Muratcan een probleem. Dan hebben we allemaal een probleem’, zegt Kuleli. ‘Het grootste deel van de Turkse bevolking is verschrikkelijk slecht geïnformeerd: ze volgen vooral Turksgezinde media op de voet, en laten geen plek over voor tegenstemmen.’

‘Ik heb enorm veel schrik voor wat er komen zal’

Volgens Mehmet Koksal is dat allesbehalve vreemd: ‘De échte journalisten, de mensen die met hard en ziel vechten om de waarheid naar buiten te brengen, die worden ontslagen of achter tralies gezwierd. Logisch toch, dat op die manier enkel de boodschap van Erdogan te horen valt?’

Dat de situatie erg gespannen is bleek ook afgelopen woensdag in eigen land, toen rellen uitbraken voor de Turkse ambassade in Brussel. Koerden en Erdogan-aanhangers namen het tegen elkaar op, er vielen minstens drie gewonden.

Turkije op kop

Met meer dan honderdveertig zijn ze ondertussen, een absolute koploper op dat vlak, de journalisten die vastzitten in Turkije, vaak op basis van vermeende banden met terreurorganisaties als PKK of met Fethullah Gülen, de geestelijke islamitische leider die momenteel in de VS verblijft en die volgens Erdogan achter de coup van 15 juli zit.

Naast het effectief opsluiten of ontslaan van journalisten en academici, zijn er andere manieren om ze, rechtstreeks of onrechtstreeks, de mond te snoeren. ‘Paspoorten worden afgenomen, families worden onder druk gezet. De sociale druk die in Turkije tegenover journalisten heerst, is enorm’, zegt Kuleli. ‘Ik kan het weten, ik ben zelf ontslagen geweest omdat ik te kritisch schreef over bepaalde gevoelige kwesties.’

Maar de moeilijkste factor waarmee journalisten momenteel hebben af te rekenen, is op financieel vlak: ‘Journalisten verdienen gemiddeld vierhonderd euro per maand. Als je een familie, vrouw en kinderen moet onderhouden is het simpelweg onhaalbaar. Kijk, Superman was een journalist. Maar het kan toch niet de bedoeling zijn dat alle journalisten superhelden spelen? Dat is hun rol niet.’

Bewogen verleden

Turkije heeft een lange geschiedenis van (gefaalde) couppogingen. ‘In 1961 werd de grondwet aangepast, dat zorgde voor het eerst in jaren voor meer democratische vrijheden. Die democratie ging gepaard met meer liberalisering. Academici werden gerespecteerd, gesteund en erkend’, zegt Esen. ‘Dat was allemaal dik tegen de zin van de rechterzijde van het politiek spectrum, die juist voor het omgekeerd pleitte,’ vertelt Esen.

‘In 1971 was er een nieuwe coup, en in 1980 nog een. Op 12 september van dat jaar hief het Turkse leger alle politieke partijen op. Het duurde drie jaar voor er weer politieke partijen mochten bestaan. Oude politici werd verboden opnieuw aan politiek te doen. Ook toen werd een nieuwe grondwet uitgevaardigd. Die bracht een einde aan heel wat academische vrijheden die sinds de jaren zestig verworven waren. De YUK, een soort overkoepelend orgaan dat toezicht houdt op universiteiten en academici, werd uit de grond gestampt. De regels werden strenger, de vrijheden beperkt.’

‘Uiteindelijk kwam Recep Tayyip Erdogan in 2002 met zijn AKP-partij aan de macht. Hij beloofde heel wat vrijheden aan het volk, dat heeft geleid tot de situatie die we vandaag kennen.’

Niet opgeven

‘De enige manier die ik gevonden heb om in contact te komen met mijn vader, is door brieven te publiceren in de krant waarvan hij hoofdredacteur is, Cumhuriyet, ook al is de kans vrij klein dat hij ze te lezen krijgt’, vertelt Muratcan.

Zelf is hij nog niet naar Turkije teruggekeerd sinds zijn vader in de gevangenis is beland. ‘Ik heb schrik dat ik zelf in de problemen geraak mocht ik terugkeren. Gelukkig kan ik op de steun rekenen van mijn vrienden hier, in Frankrijk, en in heel Europa, om zulke conferenties te organiseren en op die manier een duidelijk signaal te geven aan mijn vader en zijn collega’s.’