Komt de volgende Zuckerberg uit Uruguay?

De familie Zubiaga woont op op 45 kilometer van de Nationale Baan 3, niet ver van San José, in het midden van het uitgestrekte platteland. In deze uithoek van Uruguay groeide Agustín op. Hij is een tiener die op zijn twaalfde begon met programmeren en drie jaar later – begin 2013 – een van de winnaars werd van Google Code-In, een wedstrijd voor jongeren tussen 13 en 17 over de hele wereld die gratis software produceren.

‘Google ontmoeten was een van mijn dromen, echt geweldig’, zegt Agustín enthousiast. Als beloning nodigde de internetgigant de twintig winnaars uit op een vijfdaagse reis naar Mountain View in Californië, waar het bedrijf gehuisvest is.

Naast zijn droombezoek aan Silicon Valley was de bijhorende erkenning een nog grotere verandering in zijn leven. Plots werd Agustín toonbeeld van het succes van Plan Ceibal, het overheidsproject dat van Uruguay het eerste land ter wereld maakt waarin alle studenten op openbare scholen een laptop en internet hebben.

Digitale revolutie

Het plan, in 2007 gelanceerd, baseerde zich op het One Laptop Per Child-project (OLPC) dat de Amerikaanse architect en technoloog Nicholas Negroponte lanceerde op het Wereld Economisch Forum (WEF) in 2005. Doel was om de digitale kloof te dichten via de promotie van technologische en sociale inclusie. Anderhalf jaar later, eind 2008, was Plan Ceibal goed voor meer dan 175.000 computers over nagenoeg alle scholen in Uruguay.

‘Ik kreeg de XO (naam van de computer, nvdr) toen ik elf was en sindsdien probeer ik er vanalles mee’, herinnert Agustín zich. De tiener programmeert nu al meer dan vijf jaar en is een ontwikkelaar van Sugar Labs, een gratis open source software die OLPC ontwikkelde voor XO. Zijn programmeertalent leverde hem de overwinning op en hij werd een symbool voor de technologische revolutie in Uruguay.

Plan Ceibal leverde in zes jaar tijd meer dan een miljoen computers leverde en sloot 99 procent van de scholen aan op internet.

Volgens het Monitoring- en Evaluatiebureau van het project hadden eind 2012 drie op de vier Uruguayanen toegang tot een computer. Het meest opvallende is echter de vergelijking tussen de verschillende maatschappelijke klassen.

In 2006 had de helft van de rijksten een computer ter beschikking, terwijl dat in de armste klasse slechts een magere vijf procent bedroeg. Zes jaar later steeg dat tot 83 procent bij de elite en zelfs tot 73 procent bij de armste 20 procent van de bevolking. Cijfers die grotendeels te danken zijn aan Plan Ceibal – dat in zes jaar tijd meer dan een miljoen computers leverde en 99 procent van de scholen op internet aansloot.

‘In 2006 was het een privilege om een computer en internet te hebben. Nu is dat een verworven recht. Dat betekent een overgang van een partijbeleid naar een staatsbeleid. Vandaag wil niemand Plan Ceibal nog elimineren in Uruguay, iedereen denkt na over hoe het nog te verbeteren.’

Een toestel is nog geen kennis

Vanuit zijn kantoor legt Miguel Brechner, directeur van Ceibal, uit dat de ontplooiing van het project mogelijk was door zijn autonomie en door de overzichtelijke kosten, die maar vijf procent van het onderwijsbudget bedragen.

Zes jaar na de lancering is Plan Ceibal nog steeds groeiende. Inmiddels zijn er meer dan 300 werknemers aan het werk in het hoofdkwartier in het Technologisch Laboratorium van Uruguay (LATO). Hier worden nieuwe strategieën bedacht en geïmplementeerd in basisscholen, secundaire scholen en technische opleidingscentra en privé-instituten.

Nu iedereen een toestel heeft, is het probleem van de kennis nog niet opgelost.

‘Ik denk dat de digitale kloof zeer goed werd aangepakt’, zegt Brechner. ‘Vandaag heeft iedereen een laptop. Het toegangsverschil is ook opgelost, alle studenten hebben internettoegang. De volgende stap is het oplossen van de kenniskloof. We boeken vooruitgang, maar het is veel moeilijker. We kunnen er niet van uitgaan dat, nu iedereen een toestel heeft, het probleem van de kennis is opgelost. Het zit complexer in elkaar.’

Het beeld van de studenten met witte gewaden, blauwe linten in de nek en groene computers is al nationaal erfgoed geworden. De ingenieur die het plan in 2006 voorstelde aan president Tabaré Vázquez nuanceert: ‘De grootste uitdaging vandaag is het integreren van opvoeding en technologie.’

Nieuwe onafhankelijkheid

In het midden van een weiland in Cebollatí, op zo’n 280 kilometer van de Uruguayaanse hoofdstad Montevideo, staat een gele constructie met een zinken dak. Het is een landelijke school, een kleine schuur zonder elektriciteitsaansluiting of stromend wate. Ze biedt onderdak aan zeven scholieren tussen zes en elf jaar. Het is een kleine groep kinderen die diep in Uruguay werd grootgebracht en elke dag met de motorfiets, fiets of het paard talloze kilometers aflegt om op school te geraken.

‘De procedures voor elektrische aansluiting zijn al geregeld, we moeten enkel nog het interne systeem installeren om verbinding te krijgen. Voor water hebben we enkel elektriciteit nodig’, zegt Marta Fernandez, de lerares van de school. De 39-jarige vrouw weet dat ze, ondanks de moeilijkheden, niet tot de meest achtergestelden van het land behoort. Er zijn nog steeds 86 scholen zonder elektriciteit in Uruguay. Marta’s school was meer dan vier jaar geleden al aangesloten op een zonnepaneel dat twee batterijen voedt voor de verlichting in het klaslokaal, muziek, telefoon en internet.

Plan Ceibal bereikte dus zelfs deze verre uithoek van het land. De leerlingen van Marta werken vier keer per week minstens een uur achter het scherm van hun XO, de kleine machines die een jaar geleden de wereld in hun klaslokaal brachten. ‘Voordien waren ze afhankelijker, maar met de XO hebben ze nieuwe interesses ontdekt en zijn ze onafhankelijker geworden’, zegt Marta, die dagelijks zeventig kilometer overbrugt voor haar studenten. ‘Plan Ceibal heeft hen creatiever gemaakt, dat is essentieel voor het onderwijs.’

Pannes en recyclage

Zoals de meeste leerkrachten erkent Marta naast de voordelen van het plan ook de mislukkingen. ‘Ze hebben ons niet geleerd hoe we met het nieuwe materiaal moeten werken, we hadden een soort opleiding moeten krijgen. Kinderen kunnen er beter mee overweg dan leekrachten. We hadden voorbereid moeten zijn om het hen te leren.’ Dat is samen met de slechte schoolresultaten, die na decennia van crisis in het onderwijssysteem nog steeds niet beter zijn, een van de kritieken op het plan.

Problemen zoals het hoge aantal storingen van de machines werden opgelost door bewustwordingscampagnes en verbeterde technische dienstverlening. Momenteel werkt zeventig procent van de toestellen. In Cordón, een buurt in de binnenstad van Montevideo, zijn oude huizen omgebouwd tot workshops van ServiInfo, een onderhoudsservice van XO. Dagelijks komen honderden defecte computers binnen die hersteld moeten worden in minder dan 72 uur. Een kapotte antenne of een beschadigd scherm, het zijn maar enkele van de problemen die de technici elke dag moeten overwinnen.

Oude computers vormen een onuitputtelijke bron van reserveonderdelen.

Het proces lijkt eenvoudig, maar bij de start waren er ook complicaties door de hoge vraag naar reserveonderdelen. ‘Het eerste jaar merkten we dat niet, maar tijdens het tweede was er een gebrek aan onderdelen. Op het einde realiseerden we ons dat oude computers een onuitputtelijke bron van stukken zijn’, zegt manager Alejandro Danielian.

Wanneer oudere pc’s het na vier jaar begeven, worden de werkende onderdelen gerecupereerd. Het duurde niet lang voor duizenden computers ontmanteld werden. Maar daar hield het niet op: het bedrijf besloot om toestellen opnieuw te bouwen. Momenteel is een groot deel van de XO’s gemaakt uit gerecycleerd materiaal. Een revolutionair nieuw proces dat ‘niet enkel economische besparingen betekent, maar ook bezuinigt ook op het vlak van milieu bezuinigt.’

Terwijl XO het project een gezicht geeft, spelen structuren als het internet een bepalende rol. De Nationale Telecommunicatie Administratie (ANTEL) voorziet 99 procent van de scholen van een verbinding, vaak via glasvezel.

62 procent van de Uruguayaanse huishoudens heeft internettoegang, waarvan een vierde met glasvezeltechnologie. Tegen 2015 moeten alle dorpen in het land op het wereldwijde web aangesloten zijn. 

Economisch potentieel

Initiatieven als deze hebben, net als de implemenatie van mobiele 4G-technologie, van Uruguay een vooraanstaand Latijns-Amerikaans land gemaakt in de telecommunicatiesector en er de nu al befaamde software-industrie nog versterkt. Ondanks zijn beperkte omvang is Uruguay met 11.700 werknemers in driehonderd bedrijven de derde grootste uitvoerder van software in Latijns-Amerika. De sector draagt twee procent bij aan het bruto binnenlands product en wordt enkel beperkt door een gebrek aan geschoolde arbeidskrachten.

Uruguay is de derde grootste uitvoerder van software in Latijns-Amerika.

‘Het Ceibal-plan zal op lange en middellange termijn een directe impact hebben op de groei van de industrie’, zegt Pablo Salomón, directeur van de Uruguayan Chamber of Information Technology (CUTI). ‘Er is een groot tekort aan geschoolde werkkrachten, dus wat is er beter dan dat kinderen in hun jeugd al in contact komen met computers?’ Het gebrek aan werkkrachten treft de hele softwarenijverheid - en dan vooral de gamingindustrie, een relatief nieuwe sector die de voorbije jaren fors is gegroeid.

‘Hoewel de videogamessector nog tamelijk klein is, staat Uruguay er goed voor’, stelt Gonzalo Frasca, een ontwerper en wetenschappelijk onderzoeker die werkt voor bedrijven als Cartoon Network, Disney en Lucasfilm. Zijn blog Ludology.org is een referentie in de academische wereld.

Hij legt uit dat het land populaire games heeft geproduceerd, zoals het toonaangevende Kingdom Rush, dat begin juni 2013 al na enkele uren op nummer één stond in de iPad-downloadranking in de Verenigde Staten en 39 andere landen.

‘Kingdom Rush heeft fanatisme opgewekt. Dat is misschien wel de grootste verdienste’, zegt Álvaro Azofra van gamestudio Ironhide, die het spel ontwierp. Ondanks het succes weet Azofra dat hun baan niet eenvoudig is en dat nieuwe ondernemers tal van moeilijkheden ondervinden.

Mensen aanzetten om zich te engageren is het moeilijkste, en in deze cultuur bestaat ‘in het water springen’ volgens hem niet. ‘Ook wij waren bang, maar op een dag werden we gek en begonnen we games te produceren. We deden het goed, maar het had ook fout kunnen lopen.’

Ondertussen ontwikkelt Agustín Zubiaga zijn eerste app met zijn vriendin, met wie hij hoopt te slagen en zijn passie na te streven. ‘XO heeft mijn leven veranderd. Ik heb gemerkt dat programmeren mij ligt en dat wil ik de rest van mijn leven doen.’

“Breaking the digital wall” is een project van het European Journalism Centre en het Innovation in Development Reporting Grant Programme.