Dit stadje staat op het punt te worden opgeslokt door de zee

Wat als het zeewater niet alleen stijgt en huizen vernielt, maar ook nog eens olievervuiling met zich meebrengt? Voor het Nigeriaanse vissersstadje Ayetoro dreigt de totale vernieling. De inwoners zijn radeloos en vragen tevergeefs om hulp, van eender wie. Want oplossingen zijn er wel degelijk. ‘Ik smeek God om hier een einde aan te maken.’

De aarde warmt op, de ijskappen en gletsjers smelten en daardoor is er steeds meer oceaanwater, vertelt de Nigeriaanse expert overstromingsrisico’s Taiwo Ogunwumi. Vooral de smeltende ijsmassa op Groenland en Antarctica draagt bij aan de globale stijging van de zeespiegel. ‘En ook aan de overstroming en vernieling van kuststadjes in Nigeria, zoals Ayetoro.’

Ayetoro (zie kaartje, red.) was lange tijd een levendig en pittoresk vissersstadje met kleurrijke huizen en bruisende markten in de zuidwestelijke staat Ondo. In 1947 werd het gesticht door enkele priesters van de Cherubim- en Seraphimkerk, een Nigeriaanse christelijke beweging, volgens de waarden van gerechtigheid, gelijkheid en gemeenschap.

De bewoners van Ayetoro maken deel uit van de Ilaje-gemeenschap, die in Nigeria bekend staat om haar gastvrijheid en rijke culturele erfgoed. Ze hebben een sterke connectie met de zee. Visserij is al decennialang de belangrijkste bron van inkomsten. Tradities zijn de grote trots van de gemeenschap, met festivals en folklore die het stadje een levendige culturele identiteit geven.

Ayetoro werd lange tijd omringd door een adembenemend mooie natuur. Ongerepte stranden strekten zich uit zover het oog kon zien. Niet voor niets kreeg het de bijnaam The Happy City, de Gelukkige Stad. Maar vandaag vinden inwoners nog weinig redenen om gelukkig te zijn.

Het water is vlakbij

Beetje bij beetje verliest het stadje zijn schoonheid en karakter. Al jarenlang wordt het sterk bedreigd door de stijgende zeespiegel, net als een groot deel van het kustgebied van Nigeria. Het grootste deel van de Nigeriaanse kustlijn is laaggelegen gebied, en daardoor bevinden veel kuststadjes zich in een kwetsbare positie .

Volgens USAID, het bureau voor ontwikkelingssamenwerking van de Verenigde Staten, leven zeker 41 miljoen Nigerianen, ofwel 24% van de totale bevolking, in gebieden die sterk bedreigd worden door de klimaatverandering. Als de zeespiegel een halve meter zou stijgen tegen 2100, kan dat de ontheemding van 27 tot 53 miljoen Nigerianen tot gevolg hebben.

Maar dat is nog niet eens het slechtste scenario. Klimaatwetenschappers voorspellen dat de globale zeespiegel tegen 2100 met twee meter zou kunnen stijgen. Sinds 1880 is het globale zeeniveau al gemiddeld met zo’n 210 tot 240 millimeter gestegen. En bijna een derde van die stijging vond de laatste 25 jaar plaats.

Het water komt in Ayetoro steeds dichter bij de huizen en neemt ook steeds meer landbouwgrond in. ‘Oorspronkelijk lag de stad op 15 tot 20 kilometer van de oceaan’, vertelt jongerenleider Omoyele Akingboye. Vandaag is het water vlakbij.

‘Niet zien aankomen’

16 april van dit jaar werd een triest dieptepunt. Een onverwachte vloedgolf vernielde die dag zeker 500 huizen, gebedscentra en scholen.

Ook Oluremi Ajayi (foto hieronder) moest met haar gezin noodgedwongen uit haar huis vluchten. Haar ruimere familie verloor drie huizen en een winkel. ‘De kosten gaan in de miljoenen (naira, de Nigeriaanse munt, red.). Vandaag kost alles zoveel meer dan toen we alles hebben gebouwd.’

Ze vertelt hoe haar kinderen vandaag op zoek gaan naar losse planken tussen het puin van de vernielde gebouwen. In de hoop daarmee ooit iets te kunnen heropbouwen.

Ajayi vond met haar gezin van vijf onderkomen bij een kennis. Maar makkelijk is dat niet, in een klein appartement waar al een ander gezin woont.

Bovendien wordt ook dit gebouw bedreigd door het stijgende water. ‘Hier kunnen we de tijd overbruggen tot de Heer voor ons een oplossing heeft. Ik smeek God om hier een einde aan te maken. We zijn ongelukkig en willen niet dat dit verder duurt.’

‘Er zijn geen herkenningspunten meer. Alles is ingenomen door de zee.’

Op het moment dat het zeewater onverwacht snel begon te stijgen, was Ajinde Omogoriale, gemeenschapsleider en handelaar, aan het slapen. ‘We hadden het helemaal niet zien aankomen. Was ik toen niet wakker geworden, of was dit in het midden van de nacht gebeurd, dan had ik dit niet kunnen navertellen.’

Mensen zijn niet alleen een huis kwijtgeraakt, benadrukt hij. Ook belangrijke documenten raakten verloren. ‘Ik raakte bijvoorbeeld mijn diploma’s kwijt. We hadden geen enkele kans om iets mee te nemen. Iedereen werd overvallen door het ater. Alleen mijn vrouw en kinderen kon ik die dag redden.’

Alle getuigenissen klinken hetzelfde: alles is verloren. De huizen, inkomens, de lokale handel… De hoofdstraat is verdwenen, horen we op meerdere plekken. ‘Er zijn geen herkenningspunten meer’, vertelt Omogoriale. ‘Alles is ingenomen door de zee. Als je ziet hoe sommige mensen nu moeten leven… Op sommige plekken verblijven soms 20 mensen samen.’

Dat ook nog: olievervuiling

In Nigeria speelt nog een andere bedreiging dan het stijgende water: de olie. Sinds de ontdekking van grote hoeveelheden olie onder de zeebodem in de jaren ‘60 en ‘70 vonden grote oliebedrijven zoals Shell, Chevron en Mobil hun weg naar Nigeria.

De ontginning van die olie op zee brengt vervuiling met zich mee. In 2020 en 2021 vonden volgens Nigeria’s National Oil Spill Detection and Response Agency (Nosdra) zeker 822 olielekken plaats. Dat komt overeen met ruim 28.000 vaten olie die rechtstreeks in het milieu werden gedumpt.

Daardoor raakt het zeewater vervuild, sliken de visbestanden en wordt het vismateriaal beschadigd. Bovendien brengt het stijgende water de olievervuiling ook aan land, waardoor ook landbouwgronden en waterlopen vervuild raakten.

Voor een gemeenschap die rechtstreeks afhankelijk is van landbouw en visserij is dat rampzalig. Niet alleen omdat de vervuiling het inkomen van mensen én hun leefomgeving bedreigt, maar net zo goed hun gezondheid.

De olie heeft het materiaal van veel vissers vernield. Ook dat van Johnson Mafo (50), die al zijn hele leven in Ayetoro woont en vóór de vervuiling twee vissersboten had. Mafo had zijn vissersgerei bovendien gekocht dankzij een lening van 1 miljoen naira (1120 euro, red.). Die zal hij moeten blijven afbetalen, ook al heeft hij geen materiaal en dus geen inkomsten uit visserij meer.

‘Vissen was de enige manier om onze familie te kunnen voeden en onze kinderen naar school te kunnen sturen. Sinds het olielek zijn we al ons materiaal kwijt.’

‘We probeerden de netten nog schoon te maken op het strand,’ vertelt Mafo, ‘maar ze scheuren door de vervuiling. Als we nu nieuwe netten kopen, raken ook die vervuild en zullen ze net zo goed snel scheuren.’

Vandaag is Mafo timmerman. Na het olielek probeerde hij nog even elders te werken, maar dat lukte hem niet. ‘Veel vissers zijn verhuisd om te kunnen werken waar het water niet vervuild werd. Maar velen zijn terugekeerd en moeten het nu stellen met laagbetaalde banen.’

‘We lijden echt. Vissen was de enige manier om onze familie te kunnen voeden en onze kinderen naar school te kunnen sturen. Sinds het olielek zijn we al ons materiaal kwijt.’

‘Wie zich geen nieuw materiaal kon veroorloven, bedelt nu om eten’, vertelt Mafo. ‘Wat ze verdienen met hun nieuwe baan is niet genoeg om hun familie te eten te kunnen geven. En wie sinds het olielek toch nog vist, verspilt zijn geld, tijd en energie. Koop je brandstof voor je boot, dan keer je terug met een vangst die de kost nog niet eens dekt. Ook je visnet zal steeds opnieuw vervuild worden en opnieuw breken.’

De vissoorten die voordien werden gevangen, zijn sinds het olielek niet meer te vinden, vertelt gemeenschapsleider Ajinde Omogoriale. ‘Alle verse vis die we voordien aten, kunnen we vandaag niet meer eten.’

‘De overheid en de oliebedrijven? Ze komen naar hier, stellen vragen, maken foto’s en beloftes en keren dan weer terug, zonder nog iets van hen te laten horen.’

Eerder dit jaar sloten ExxonMobil en een deel van het stadje een overeenkomst over een compensatie voor de schade door het olielek van 150 miljoen naira (zo’n 168.000 euro, red.).

Maar de manier waarop die overeenkomst tot stand kwam en de discussie over wie het geld toekomt, hebben de mensen sterk verdeeld. ‘Toen ik die ruzie zag ontstaan, heb ik afstand genoemn. Met die compensatie kan ik nooit mijn problemen oplossen of kopen wat ik verloren ben’, vertelt Mafo. ‘Vissen was mijn droombaan, niet timmeren.’

Roep om hulp

Beloftes om hulp voor Ayetoro zijn gemaakt, maar werden nooit ingelost. ‘We hebben gepraat en gepraat, maar er is nog steeds geen reactie van de overheid of van de bedrijven die hier na het olielek op bezoek kwamen,’ getuigt visser/timmerman Mafo. ‘Ze komen naar hier, stellen vragen, maken foto’s en beloftes en keren dan weer terug, zonder dat we nog iets van hen te horen.’

‘We hebben op de politici gestemd, nu is het aan hen om ons te helpen.’

‘We zijn allemaal uit onze huizen moeten vertrekken, door het olielek en de stijgende zeespiegel. Daarom willen we dat de overheid ons, ontheemde mensen, helpt, omdat het nu moeilijk overleven is. Ze zouden ons moeten ondersteunen zodat we opnieuw kunnen gaan vissen.’

Na de overstroming van april stuurde de overheid hulpgoederen, zoals kledij en eten, vertelt gemeenschapsleider Omogoriale. ‘Maar het probleem is niet opgelost. Wat verloren ging, is niet vervangen.’

Ook jeugdleider Akingboye roept op tot meer steun van de overheid. ‘Kom ons helpen, zodat onze gemeenschap niet wordt vernield. We hebben op de politici gestemd, nu is het aan hen om ons te helpen.’

Dijken, baggeren en betere funderingen

Overstromingsexpert Taiwo Ogunwumi stelt dat er meer dijken en zeeweringen nodig zijn om de gemeenschap beter te beschermen tegen vloedgolven. Nederland noemt hij wat dat betreft als goed voorbeeld.

Daarnaast heeft de gemeenschap ook veel baat bij een vroeg, realtime waarschuwingssysteem. En: ‘Ook moerasgebieden zijn nuttig, ze vormen een natuurlijke buffer voor overstromingen.’

Wat precies nodig is, weten ook de inwoners van Ayetoro zelf maar al te goed. ‘Gebouwen moeten beter worden ondersteund met heiwerk (stalen of betonnen constructies in de bodem die een betere fundering vormen voor gebouwen, red.)’, geeft gemeenschapsleider Omogoriale als voorbeeld. ‘En zolang dat niet kan, moet verderop op zee gebaggerd worden, zodat er geen grote vloedgolven meer mogelijk zijn.’

Ongebruikte fondsen

Jaren geleden werden nochtans al concrete plannen gemaakt om de kustlijn te versterken en de kustbewoners te beschermen in de bredere regio rond Ayetoro.

In 2000 richtte toenmalig president Obasanjo de Niger Delta Development Commission (NDDC) op, met het doel om ‘de olierijke regio rond de Nigerdelta te ontwikkelen’ en sociaal-economisch te ondersteunen. De commissie kwam er als reactie op de lokale bezorgdheden over wie rijk zou worden van de olieopbrengsten en over de impact van de industrie op de milieu- en leefomgeving.

Een speciaal fonds moest middelen voorzien voor de NDCC, om problemen aan te pakken die veroorzaakt werden door de ontginning van olie in de regio.

Sinds 2002 maakte de NDCC plannen voor duizenden projecten voor baggerwerken en kustbescherming. Ze verleende verschillenden miljoenencontracten aan verschillende bedrijven en projectontwikkelaars. Volgens de onafhankelijke nieuwssite The Cable gaf een voormalig NDCC-voorzitter tijdens een budgetbespreking in de senaat in 2017 toe dat zo’n 4000 projecten, verspreid over de Nigerdelta, nooit uitgevoerd zijn.

Ook voor Ayetoro had de NDCC een project voor betere kustbescherming voorzien. De uitvoering ervan werd in 2004 aan een aannemer toegekend, maar dat trok zich vier jaar later terug zonder ook maar één stap vooruit te hebben gezet.

In 2009 werd een nieuwe aannemer aangesteld, die hiervoor 6,2 miljard naira (bijna 7 miljoen euro) kreeg toebedeeld uit het fonds. Maar tot op vandaag is er nog steeds geen werk verricht om The Happy City en haar inwoners te beschermen tegen het stijgende water.

Overstromingsexpert Taiwo Ogunwumi roept op om de contracten uit het verleden te herbekijken. Hij ziet meer mogelijkheden voor ondersteuning door internationale organisaties, ‘zodat dit project eindelijk kan worden uitgevoerd en zodat het overleven van deze gemeenschap kan worden gegarandeerd’.