'Landloos, werkloos, voedselloos, hopeloos'

Mijn thesisonderzoek heeft me naar Rangpur geleid, in het noorden van Bangladesh.  Rangpur is een van de armste districten van een reeds door armoede geteisterd land. Veel van de rickshaw-rijders die de straten van de hoofdstad bevolken zijn, op zoek naar een beter leven, afkomstig van deze streek.

De war of liberation: vrijheid voor iedereen?

Een oude, vriendelijke man nodigt ons uit in zijn huis. Wat volgt is een conversatie van enkele uren lang over een leven van tegenslagen en tragiek. Verdreven en verjaagd, voorlopig illegaal verblijvend op khas-land (overheidsland); `we vragen geen internationale hulp of overheidsbijstand, het enige wat we willen is ons eigen stukje land om te bewerken`.

De man is Hindu en behoort tot de Santal-stam en bekleed dus in de homogene staat die Bangladesh is tweemaal een minderheidspositie (90 procent van de bevolking is islamitisch en meer dan 90 procent zijn ethnisch Bengali). De lijdensweg van deze gemeenschap begon kort na de bevrijding in 1971, wanneer vier broers, grote landeigenaars, hen gewelddadig verdrijven van hun land. De onduidelijke landrechten, de Enemy Property Act (een wet die door Pakistan werd ingevoerd en de rechten op land van Hindu`s sterk beknopte), de chaos tijdens en na de onafhankelijkheidsoorlog zorgden voor de zeer zwakke positie van deze gemeenschap, waardoor het voor grootgrondbezitters veel gemakkelijker werd land in beslag te nemen. En dit door middel van dreigementen, rechtzaken, geweld, corruptie, etc. dikwijls met de hulp van mustaan­, criminele bendes die dikwijls connecties hebben met informele of politieke leiders. Sinds de onafhankelijkheidsoorlog is hun positie steeds verder bergaf gegaan.

Land en politiek

De enorm hoge bevolkingsdichtheid en het feit dat nog steeds tachtig procent van de bevolking op het platteland leeft, heeft van land een enorm kostbaars goed gemaakt.  Mensen met land hebben veel meer social aanzien, dan zij zonder land. Landconflicten in Bangladesh zijn dan ook bijna epidemisch te noemen. Bovendien zijn eigendomsrechten zeer slecht afgebakend, waardoor er steeds ruimte bestaat voor eventuele twisten. Rechtzaken over land zijn voor veel mensen dan ook onderdeel van de dagdagelijkse realiteit.

Naast land zijn de politieke connecties die iemand heeft steeds belangrijker geworden. Regelmatig werden er klachten geuit over de Jamaat-e Islami, die met hulp van een BNP-leider land in beslag nemen. Maar deze praktijk is niet beperkt tot bepaalde politieke partijen, ook Awami League heeft connecties met landgrabbers. Net als de universiteit (zie vorig artikel), zijn relaties op het platteland in sterke mate gepolitiseerd geraakt. En dit is dikwijls ten nadele van de zwakste gemeenschappen.