Medicijnen als handelswaar

De betreffende ketens zijn Farmacias Ahumada (FASA), Cruz Verde en Salcobrand. FASA is de grootste farmaceutische keten in Chili, en bezit 34% van de markt. Eveneens is zij de grootste in Latijns-Amerika, met vestigingen in Peru en Mexico. Cruz Verde bezit 31% van de markt. De keten Salcobrand kent een marktaandeel van 26%.
Het schandaal kent zijn oorzaak in 2007. In dat jaar heerste er een prijzenoorlog tussen de drie ketens, die in de rechtszalen moest worden beslecht om een einde te stellen aan de uitgave van 11.000 miljoen Chileense pesos (ruim 13 miljoen euro) aan publiciteitscampagnes. Na deze enorme uitgaven, besloten de drie farmaceutische ketens een akkoord aan te gaan, aangezien zij verontrust waren over de toetreding van een Mexicaanse keten die producten aan lage prijzen aanbood.
Zij besloten de prijs te verhogen van 222 producten. Onder deze producten bevonden zich levensnoodzakelijke producten voor de behandeling van ondermeer  hoge bloeddruk, diabetes, epilepsie en anticonceptiepillen. De prijsstijging kende een gemiddelde van 48%.
Reeds eind 2007 had Raúl Alvarez, voorzitter van de ‘Asociación de Dueños de Farmacias Independientes’ (Verbond van Eigenaars van Onafhankelijke Apotheken, een koepel van 530 kleine apotheken over het hele land), een klacht ingediend bij de Fiscalía Nacional Económica (Nationale Economische inspectie, FSE).
Eind 2008 diende de FSE een rechtsvordering in tegen een apothekersnet (FASA-Ahumada, Cruz Verde en Salcobrand) voor samenzwering teneinde de prijs te verhogen van 222 medicijnen. Een ontelbaar aantal klachten van zowel consumenten als sociale organisaties werden genoteerd. FNE stelde een boete voor van 13,4 miljoen dollar voor elke keten. Op 23 maart verkondigde FNE dat het tot een akkoord was gekomen met Farmacias Ahumada. In ruil voor de bekentenis van de samenzwering, verminderde het organisme voor deze keten de boete naar 1 miljoen dollar. De twee andere ketens weigerden tot deze bekentenissen over te gaan.
Salcobrand en Cruz Verde ontkennen de feiten, en zijn bereid vele middelen in te zetten ter verdediging van hun lot. Cruz Verde, in handen van de familie Harding, ging in beroep bij het Hooggerechtshof tegen de straf. Dit beroep werd echter ontoelaatbaar geacht. Salcobrand, dat eigendom is van Juan Enrique Yarur, tevens eigenaar van BCI (Banco de Crédito e Inversiones), heeft een resem advocaten gecontracteerd onder hoede van Pedro Mattar, die toevallig enkele jaren geleden aan het hoofd stond van… FNE. 
In 2004 had Raúl Alvarez bovendien  al eens een klacht ingediend bij FNE, dat toen geleid werd door diezelfde Pedro Mattar. Deze klacht werd onmiddellijk geclasseerd.
Het gaat beide ketens hier duidelijk niet om ethiek, maar om de wettelijkheid van de beschuldigingen. De beschuldigingen van het FNE deed Yarur af als “misplaatst, ongefundeerd, ilegitiem en vooral volledig onjuist”. Hij noemde de bekentenissen van FASA dan ook een “schande”.

Nationale volkswoede

De bekentenis van de directie van de apothekersgroep Farmacias Ahumada dat zij een akkoord hadden met de concurrentie om de prijs te verhogen van 222 medicijnen, zorgde voor een nationale katharsis.  De bekentenis wordt door velen gezien als een sociale overwinning . Diverse politieke en civiele leiders hebben jarenlang immers strijd geleverd tegen het discours dat steeds de vrije markt heeft gemitificeerd als hoeksteen van de economie. De vrije markt laat zich in dit geval echter van haar meest schaamteloze kant zien.
De reactie van het volk tegenover de samenzwering was furieus. De drie ketens zijn het speerpunt geworden van kritiek vanuit de media, wat de politici en de regering ertoe heeft aangezet deze praktijken te veroordelen. Sociale en consumentorganisaties verenigden zich in verschillende steden om hun woede uit te drukken.
Door deze publieke druk konden in een verkiezingsjaar ook presidentskandidaten niet uitblijven met een reactie. Eduardo Frei, Christen-Democratische presidentskandidaat voor de regerende partij ‘Concertación’, stelde dat in andere landen dit een delict zou zijn. “Dezen die winst halen uit gezondheidszorg zouden elders naar de gevangenis gaan”, besloot hij.  Sebastián Piñera, de andere belangrijke presidentskandidaat die opkomt voor het rechtse Renovación Nacional, bevond zich hierbij in een ietwat ongemakkelijke positie. Piñera bezat immers aandelen binnen FASA.
Hoewel zijn aandelen erg beperkt waren (om en bij de 2%), zouden deze eeniedere verklaring sterk geneutraliseerd en genuanceerd hebben.  Intussen heeft Piñera al zijn aandelen binnen FASA verkocht, om zonder gezichtsverlies zijn verkiezingscampagne te kunnen aanvatten. Deze verkoop leverde hem in de marge een slordige 1.300 miljoen Chileense pesos (ongeveer anderhalf miljoen euro) op.

Tijd voor staatsinmenging?

De woede van de bevolking tegenover de drie ketens opent daarbij de mogelijkheid om wettelijke veranderingen binnen de sector te bewerkstelligen, iets wat decennia lang niet mogelijk zou geweest zijn omwille van de machtige lobby van de drie farmaceutische ketens. De secretaris van de Liga Ciudadana de Protección al Consumidor (Volksliga ter Bescherming van de Consument), Omar Pérez Santiago, verwoordde sprekend de mening van een groot deel van de Chileense samenleving.
“Hier moet duidelijk de vraag gesteld worden wat de rol van de Staat zou moeten zijn met betrekking tot de controle, fiscalisatie en verdeling van medicijnen in Chili”, stelde hij.  “Het is een grote inbreuk van de bedrijven op het vertrouwen van de consument bij de aankoop van levensnoodzakelijke producten, zoals  geneesmiddelen. Maar ook legt dit de slechte manier bloot hoe medicijnen verdeeld worden over het land, want zij houden op geneesmiddelen te zijn en worden handelswaren, alsof het parfums, golfstokken of toegangstickets zouden zijn”, aldus een verontwaardigde Pérez Santiago.
Relevant zijn ook de uitlatingen vanuit de regering. Minister José Antonio Viera-Gallo sprak over de mogelijkheid een farmaceutische keten op te richten die zou geleid worden door de Staat, die medicijnen zou verkopen zonder winstoogmerk. Zulke aankondiging zou enkele jaren geleden ondenkbaar geweest zijn, maar de crisis en het prestigeverlies van de globalisering zijn de laatste tijd sterk binnengedrongen in verscheidene sociale, economische en politieke sectoren van het land. Dit type van aankondigingen zijn daar het gevolg van.
Snel handelen is de boodschap. Decreten en wetgevingen zouden nu uitgevaardigd moeten worden. De druk vanuit de bevolking zou moeten aangehouden worden en dit schandaal zou moeten aangewend worden om de markt te hervormen. Enkel  machtige ultraliberale ministers, zoals Minister van Planning Andrés Velasco en Minister van Economie Hugo Lavados, hebben echter hun afkeuring al geuit tegenover het idee van een mogelijke staatsinterventie in de farmaceutische sector. Zij toonden hun welbehagen bij een status quo. “Het systeem functioneert goed”, stelde Velasco