Morales tussen woord en daad

We bespraken de nieuwe grondwet, die in december 2007 met vier maand vertraging in afwezigheid van de oppositie werd goedgekeurd, de nieuwe landhervormingswet, nationalisaties, internationale relaties, de economische situatie, de autonomie-eis van het oosten en het sociale beleid van de regering. Hier volgt een verslag van zijn visie op de turbulente politieke situatie in Bolivia…

Een controversiële grondwet

Vanuit de oppositie kwam er kritiek op het proces van de Grondwetgevende Vergadering (GV), omdat volgens hen dit proces niet erg democratisch zou verlopen zijn. Bovendien zou de meerderheid geen rekening gehouden hebben met minderheidsvoorstellen. Is deze kritiek gelegitimeerd?
Franklin Pareja: “De samenstelling van de GV is volgens een democratisch proces verlopen, door alle wettelijke stappen te volgen. Het grootste probleem ontstond binnen de GV zelf, toen de gedelegeerden van MAS (de regeringspartij) beslisten wetten goed te keuren via een absolute meerderheid (50% +1) in plaats van een twee derde meerderheid. Een stemprocedure met een twee derde meerderheid is wat door de wet wordt bepaald. Daarenboven waren MAS en de oppositie deze stemprocedure bij de start van het proces overeengekomen. Zo ontstond de eerste confrontatie tussen regering en oppositie. De regering streed voor legitimiteit, door te stellen dat zij de meerderheid uitmaakten. De oppositie daarentegen streed voor wettelijkheid, en stelde dat de wet moest gevolgd worden. MAS verweet de oppositie dat de twee derde meerderheidsregel een restant is van de ‘pactdemocratie’ die vorige decennia opeenvolgende rechtse presidenten aan de macht hielp. De partij stelde dat deze maatregel een middel was om het intern kolonialisme in Bolivia in stand te houden.”
“Een ander belangrijk probleem dat manifestant werd doorheen het proces van de GV, was dat de gedelegeerden niet autonoom beslissingen konden nemen. Beslissingen werden opgelegd door instanties buiten de GV, zoals politieke partijen, burgercomités en de regering. Deze instanties gebruikten de GV bijgevolg op een instrumentele manier, in dienst van hun politieke belangen. Gedelegeerden kregen de opdracht van bovenaf vast te houden aan hun radicale posities, waardoor zij verhinderd werden een compromis uit te werken.”
Wat zijn volgens u de voornaamste oorzaken waarom er geen nieuwe grondwet was op 6 augustus 2007?
Franklin Pareja: “De oorzaken zijn van een structurele aard. In Bolivia zijn de verschillen te groot. Een inheems persoon en een grootgrondbezitter kunnen niet tot een akkoord komen wanneer hun posities en belangen teveel tegengesteld zijn aan elkaar. Binnen de GV heeft men thema’s behandeld die een invloed hebben op sectoren die grote belangen te verdedigen hebben, alsook op sectoren die volledig uitgesloten worden en streven naar een revolutionaire ommekeer binnen een nieuw sociaal pact. Bijgevolg is het moeilijk een consensus te bereiken, omdat de verschillen teveel gepolariseerd zijn. En dit is één van de problemen die we gemerkt hebben binnen de GV. In een land dat grote verschillen kent met betrekking tot rijkdom, macht, uitsluiting en kansen zal het zeer moeilijk zijn een akkoord te bereiken.”
MAS wil een ‘unitaire, plurinationale gemeenschapsstaat’ instellen door middel van de GV. Is dit realistisch?
Franklin Pareja: Ik geloof niet dat, wanneer MAS deze staat wil instellen, dit iets is waar wij, Bolivianen, actueel nood aan hebben. We hebben geen nood aan een land dat met nostalgie terugkijkt naar het verleden. We hebben nood aan een land dat zich integreert in de wereld, dat zijn grenzen opent en begint met relaties te ontwikkelen, om zo de achterstand teniet te doen. Het is zeker dat ons land meer nood heeft aan meer solidariteit en meer kansen voor uitgesloten sectoren. Maar wat de bevolking eist zijn concrete, directe en aanvoelbare resultaten. Daarom mag men niet blijven steken in een retorisch discours, want uiteindelijk helpt dit niemand verder.”
Is de grondwet een middel van de regering om meer centralistische macht te verwerven en een totalitaire staat in te stellen, zoals de oppositie stelt?
Franklin Pareja: “Dit is afhankelijk van verschillende interpretaties. Het tegengestelde aan een centralistische staat is een staat met autonome regio’s. De regering heeft vóór het referendum over autonomie in juni 2006 campagne gevoerd om nee te stemmen tijdens het referendum. Toch won in vier departementen de “ja”-stem. Dit betekent dat autonomie niet slechts de visie is van een kleine groep. Het is de eis van vier departementen, wat het panorama heeft doen veranderen. Vroeger zag de regering de eis tot autonomie als de eis van enkele rijken. Met de resultaten van het referendum kan de regering dit zo niet meer aanzien. Vandaag praat heel Bolivia over autonomie, en is autonomie aan het binnendringen in het bewustzijn van elke burger. De regering vaart daarentegen een centralistische koers, en is dan ook niet bereid een autonomiemodel te ontwikkelen. Daarentegen plant de oppositie een autonomieproces dat verder dan de autonomie bijna een federale creatie van nieuwe staten inhoudt. Het zijn bijgevolg twee tegengestelde visies. De ene visie wil een centralistische staat behouden, en de andere wil de macht door middel van autonomie decentraliseren. Een middenweg wordt door geen enkele partij gezocht.”
“Het resultaat van de grondwet wordt daarom in vraag gesteld, want ze behandelt de aanspraak van deze departementen niet. Bijgevolg wil de regering inderdaad door middel van de nieuwe grondwet de nieuwe spelregels instellen. En aangezien deze regels niet echt duidelijk zijn en een belangrijke sector van het land niet tevreden stellen, worden deze regels in vraag gesteld.”

 
Herverdeling van land: oplossing voor een centraal probleem?

Is de vrees van de agro-industriëlen uit het oosten terecht wanneer zij beweren dat de nieuwe landhervormingswet de economie zou schaden?
Franklin Pareja: “In Bolivia bestaat er een irrationele concentratie van grondeigendom ten voordele van enkele sectoren. Vele van de eigendommen van enkele grootgrondbezitters zijn bekomen op een heel duistere, weinig transparante manier. De toe-eigening van land had in sommige gevallen geen productieve doeleinden, maar was het gevolg van machtsmisbruik. Enkele grootgrondbezitters hadden zo sterk de macht in handen, dat zij zich eigendommen konden toe-eigenen die niet aan hen toebehoorden. Deze concentratie van land heeft ervoor gezorgd dat er veel braakliggende terreinen bestaan, die geen enkel sociaal en economisch doel vervullen. De beslissing van de regering om land te herverdelen is dan ook goed en noodzakelijk. In Bolivia is het grondbezit immers één van de belangrijkste problemen, misschien wel het centrale probleem. Er zijn vele mensen die geen enkele m² grond bezitten, naast enkele individuen die veel land geconcentreerd zien in hun handen.”
Heeft de regering fouten gemaakt door landloze boeren aan te zetten illegaal land te bezetten?
Franklin Pareja: “Indien de staat dit zou doen, leven wij niet meer in een rechtsstaat. Formeel heeft de staat niet aangezet tot geweld. Wat wij wel gezien hebben, is dat vele sociale organisaties op informele wijze en met geweld privaat bezit in beslag hebben genomen. En deze sociale organisaties vormen de basis van de MAS-partij. Ik geloof niet dat dit de adequate manier is om resultaten te bereiken.”

Onvolledige nationalisaties

Heeft de regering fouten gemaakt in het nationalisatieproces van de gassector?
Franklin Pareja: “Nationalisatie is in dit geval geen correcte term, want dit impliceert een gehele overname. Dit is niet gebeurd. Nationalisatie impliceert een relatiebreuk met bedrijven die profiteren van een nationaal goed en de exploitatie van bodemrijkdommen. Nog steeds staan dezelfde instanties als voorheen in voor de extractie van de natuurlijke bronnen. Wat wel heeft plaatsgevonden is een verandering van de regels binnen de contractuele relaties. Daarmee hebben zij een belangrijke vooruitgang bereikt, want dankzij de herziening van de contracten geniet de staat nu van meer inkomsten.”
“Er zijn echter zaken die niet goed lopen. De regering heeft bijvoorbeeld nieuwe contracten ondertekend met Argentinië, die zeer moeilijk na te komen zullen zijn. Indien we meer willen exporteren, moeten we meer exploiteren. En indien we meer willen exploiteren, moeten we meer exploreren. Maar aangezien we geen nieuwe terreinen aan het exploreren zijn, kan onze export niet verhogen. Dit soort fouten symboliseert het slechte gasbeleid van de huidige regering.”
Heeft de regering al zijn beloftes t.a.v. nationalisaties vervuld?
Franklin Pareja: “We willen niet gewoon nationaliseren om te recupereren. Wat we willen in Bolivia is dat de natuurlijke rijkdommen ons belangrijke inkomsten bezorgen. In het verleden bevonden wij ons tegenover de multinationals in een nadelige positie, wat ook de reden is geweest waarom de traditionele partijen in Bolivia bijna zijn verdwenen. De bevolking herinnert zich immers dat vorige regeringen zeer slechte zaken hebben gedaan ten nadele van de regering. Wat de huidige regering wil doen is goed en effectief zaken doen met deze ondernemingen. Dit blijft echter een intentie, want in de praktijk voeren zij ook niet echt een goed beleid.”
Is de kritiek van de oppositie terecht dat de nationalisaties het land economisch schade zouden toebrengen?
Franklin Pareja: “De oppositie in Bolivia heeft de eigenschap niet erg constructief te zijn. Ze heeft een erg beperkte politieke visie, en heeft geen sterke leiders. Wanneer de oppositie kritiek geeft, moet men dit altijd met een korrel zout nemen en met de nodige terughoudendheid beluisteren. Het is immers niet altijd een reflectie van de realiteit. Desalniettemin, wat men technisch gezien verwacht van de nationalisering van de gassector, is dat de commerciële relaties die het land kent, gunstig zouden zijn voor het land. Daarnaast zou er ook een kwalitatieve sprong moeten gemaakt worden. Bolivia moet stoppen een land te zijn dat enkel extraheert, maar moet starten met zijn eigen producten te industrialiseren. “
Hoe staat het met de nationalisatie van de mijnen?
Franklin Pareja: “Historisch gezien heeft de mijnsector altijd kunnen genieten van vele privileges. De belastingen die deze sector betaalt zijn veel te laag. Belangrijke oorzaak hiervan is dat Gonzalo Sanchez de Lozada, ex-president en één van de belangrijkste politieke figuren in de laatste 25 jaar, afkomstig is uit deze sector. Bijgevolg is het nationalisatieproces binnen deze sector niet echt op de goede weg en kent het nog geen concrete resultaten. Een zeer sterke sector binnen Bolivia zijn immers de mijnwerkerscoöperaties, die de implementatie van het nationalisatiebeleid niet toelaten. Daarom denk ik dat binnen de mijnwerkerssector nog steeds geen effectief beleid is gevoerd ten gunste van het land.”
“Ook op het gebied van nationalisaties van andere private ondernemingen heeft de regering nog geen enkele vooruitgang geboekt. Enkel bedrijven, zoals het Italiaans telecommunicatiebedrijf ENTEL, dreigen ermee het land te verlaten. Binnen de telecommunicatiesector heeft men nog niets bereikt. Ook met betrekking tot nationalisatie van de spoorwegen heeft de regering nog niets bereikt.”

Autonomie: een gerechtvaardigde eis?

Wat zijn de motieven om meer autonomie te verkrijgen in het oosten van het land?
Franklin Pareja: “De autonomie in Bolivia is erg gepolitiseerd. Het westen van het land ziet autonomie als de eis van een minderheidsgroep die veel macht heeft in het oosten. Autonomie is echter niets meer dan een staatsvorm. Het is een staatsregime dat in vele landen ter wereld functioneert, en deze landen zijn niet gedesintegreerd. De regering behandelt dit onderwerp heel slecht. Het wil het idee verkopen dat autonomie het land zal verdelen en zal desintegreren. Autonomie is daarentegen een modern fenomeen om de macht te deconcentreren ten voordele van de departementen. Autonomie heeft zo geen betrekking op verdeling van het land, maar op de ontwikkeling van Bolivia, stellen voorstanders.”
Draait het dan ook niet om de controle over natuurlijke rijkdommen?
Franklin Pareja: “Dit is een punt dat tot nu toe nog niet bediscussieerd is: wat zou een autonoom regime doen met de verdeling van de opbrengsten van natuurlijke rijkdommen? Wat blijft toebehoren aan de staat, en in welke mate kunnen de departementen genieten van deze opbrengsten? Departementen moeten kunnen blijven genieten van hun voorrechten, maar de verdeling van de rijkdommen moet in handen blijven van de centrale regering. Zoniet blijven sommige departementen zich ontwikkelen, en blijven andere regio’s gemarginaliseerd achter. Deze zaken moeten echter bediscussieerd worden. In Bolivia stopt men niet te discussiëren over bijvoorbeeld het economisch bewind of het rechtsstelsel. Het debat wordt simpelweg gevoerd op politiek en economisch niveau. De conclusie luidt dan steeds: diegenen die autonomie eisen willen het land splitsen, en diegenen die geen autonomie willen, het land willen bijeenhouden.”
Is de kritiek van de oppositie gelegitimeerd wanneer zij stellen dat Morales enkel regeert ten gunste van zijn eigen achterban?
Franklin Pareja: “Het is duidelijk dat Evo Morales meer oog heeft voor het westen van Bolivia en voor de inheemse bevolking. Ik denk dat Evo Morales zich meer moet realiseren dat de overgrote meerderheid in Bolivia, namelijk 70%, niet inheems is, maar mesties.  Er zijn weinig inheemsen in Bolivia, zoals er ook weinig blanken zijn. President Evo Morales stelt voortdurend dit te willen heropwaarderen. Daarom denk ik dat de kritieken vanuit de oppositie in zekere mate terecht zijn. Men zou kunnen zeggen dat de oude politiek blijft voortduren, maar nu vanuit het andere perspectief. Beiden zijn zij echter uitsluitend.”

Op zoek naar anti-imperialistische bondgenoten

Op welke gebieden merkt men de invloed van Hugo Chavez op?
Franklin Pareja: “Chavez heeft verschrikkelijk veel invloed in Bolivia, wat echter niet betekent dat hij zich bemoeit met binnenlandse aangelegenheden. In elk geval ligt de verantwoordelijkheid bij onze eigen regering, die toelaat dat Chavez en zijn beleid invloed hebben op Bolivia. Politiek gezien zijn het immers strategische bondgenoten.”
“De positie van Chavez in Latijns-Amerika is heel solitair. Chavez heeft bijgevolg nood aan een bondgenoot in Latijns-Amerika. Zowel Argentinië, Brazilië, Chili, gematigd socialistische landen, als andere landen hebben geen sterke relatie met Chavez. Zij hebben daar immers geen nood aan. Indien hij niet de steun van Bolivia zou krijgen, zou hij zich in een té solitaire positie bevinden.”
Uit wat bestaat dan het voordeel voor Bolivia?
Franklin Pareja: “Uit economische middelen. Venezuela stelt financiële middelen ter beschikking opdat de regering in Bolivia zijn sociale politiek zou kunnen uitvoeren in direct contact met de gemeentes. Deze invloed van Chavez in Bolivia is het meest zichtbaar. Er zijn speculaties dat, naast deze steun, hij ook invloed heeft op andere gebieden. Zo zou Venezuela wapens binnenbrengen en Boliviaanse grenzen militariseren. Dit is echter niet bewezen.”
En uit wat bestaat de Cubaanse steun?
Franklin Pareja: “Cuba is een staat die geen financiële steun kan verlenen. De steun van Cuba aan Bolivia bevindt zich meer binnen de gezondheidszorg, door middel van de interventie van Cubaanse dokters in rurale gebieden. Ook binnen de onderwijssector verleent Cuba steun, door middel van alfabetiseringscampagnes en door middel van universitaire verdragen. Dit is wat zichtbaar en aantoonbaar is. Verder zijn er nog speculaties, waar geen concrete bewijzen van zijn.”
Welke voordelen haalt Bolivia uit de ALBA, het handelsverdrag met Cuba en Venezuela??
Franklin Pareja: “ALBA is fundamenteel een markt waarin arme landen een andere filosofie volgen dan de vrije markteconomie. Praktisch gezien zie ik niet veel voordelen, maar eerder nadelen. Het is een arme markt met weinig consumenten. Ik geloof niet dat uit een economisch perspectief dit een efficiënt antwoord is op markten zoals Mercosur en CAN. Zo is ALBA uiteindelijk niets meer dan een symbolisch verdrag, aangezien het niet echt een economische opbrengst levert. Dit handelsakkoord doet onze productie en onze export niet verhogen.”
Welke relaties onderhoudt Bolivia met Iran?
Franklin Pareja: “Dit is meer een beleid van Chavez dan van Bolivia, in zijn betrachting om op politiek niveau een anti-imperialistisch front op te richten. Iran is een wereldmacht omdat het een overvloed aan petroleum bezit. Daarom bevindt het land zich in de kijker van de V.S.  Bolivia maakt deel uit van dit anti-imperialistisch front, aangezien het land zich verenigd heeft met Cuba en Venezuela. Zo komt Bolivia, vanwege zijn anti-imperialistische politiek, ook in verband met Iran.
Welke voordelen heeft dit voor Bolivia?
Franklin Pareja: “Indien Iran zijn aan zijn beloftes voldoet om in Bolivia te investeren, is dit zeer gunstig voor Bolivia. Want waar Bolivia actueel nood aan heeft, zijn investeringen. Dus naast een ideologische zaak, zou de relatie met Iran veel economische voordelen kunnen opleveren.”

Inflatie: een gevaarlijk fenomeen

Wat zijn de voornaamste oorzaken van de verhoogde inflatie in 2007?
Franklin Pareja: “Regering en oppositie geven beiden andere redenen aan voor dit fenomeen. De regering stelt dat grote landbouwproducenten producten achterhouden om de regering te destabiliseren. De oppositie stelt dat Venezuela, met zijn economische steun aan de gemeentes, aan de oorzaak ligt. Wat vaststaat is dat de laatste jaren in Bolivia een overvloed aan geld is. Tegenover de grootte van de Boliviaanse economie zijn de inkomsten die Bolivia ontvangen heeft erg hoog. Dit is incoherent, aangezien geld het land binnenkomt, maar men produceert niets. Het gevolg is dat alle prijzen stijgen, maar de inkomsten dalen. Deze asymmetrie die actueel plaatsvindt, wordt niet opgelost door de regering omdat haar economisch beleid niet in het teken staat van de bevordering van de productie. Bijgevolg ontvangen wij geld, maar weten wij niet hoe dit te herverdelen. De markt wordt gewaar dat er veel geld is, dus verhoogd ze haar prijzen. De burger daarentegen voelt dit geld niet in zijn zak. De inflatie is bijgevolg op een zeer gevaarlijke manier aan het stijgen.”
Anderzijds kende Bolivia in 2007 een relatief sterke economische groei…
Franklin Pareja: “Dit is een groei op marco-economisch niveau, dat geen uitwerking heeft op de herverdeling van de inkomsten op het niveau van de bevolking. De inkomsten die Bolivia heeft ontvangen zijn niet het gevolg van een ontwikkeling van zijn industrie. De enige reden hiervoor is dat de prijzen van de primaire grondstoffen die Bolivia exporteert sterk zijn gestegen op de internationale markt. Het is niet zo dat onze export gestegen is, noch dat we meer industrie bezitten, noch dat we meer hebben geëxploiteerd.”

Sociale projecten: gemis aan een lange termijnvisie?

Welke sociale projecten heeft de regering ingesteld in deze twee jaar?
Franklin Pareja: “ de regering heeft zeker niet stilgestaan op het sociale gebied. Ik denk echter dat de politiek meer gebaseerd is op het geven van bonussen en premies, dan op de ontwikkeling van een productief sociaal ontwikkelingsbeleid. Ik meen eerder dat we in Bolivia nood hebben aan zo’n productief sociaal ontwikkelingsbeleid, die tracht een duurzame basis te creëren op lange termijn. Wat ik echter zie is dat de huidige regering middelen wil verlenen die enkel dienen op korte termijn: Juancito Pinto: geld geven aan schoolgaande kinderen. Renta Dignidad: geld geven aan 60-plussers. Het is heel goed dat geld benadeelde sectoren bereikt. Maar het zou veel beter zijn te investeren, opdat we op lange termijn rijkdom kunnen creëren. De genomen maatregelen zijn bijgevolg maatregelen die op een bepaalde manier de bevolking begunstigen, maar op lange termijn niet duurzaam zijn. Want indien de prijzen dalen, daalt ook de productie, en zullen ook de bonussen moeten verdwijnen.”
En de alfabetiseringsprogramma’s, hebben deze dan geen lange termijnvisie?
Franklin Pareja: “Dit zijn goede programma’s, maar hebben niet zo’n grote impact. Bolivia is een land dat de laatste jaren sterk getracht heeft het analfabetisme uit te roeien. Het was dus een evolutie die reeds bezig was, en misschien met de steun van Cuba sneller vooruit is gegaan. Dit gaat ons land echter nu niet veranderen in een meer ontwikkeld land. Wat wij nu nodig hebben om uit de armoede te stappen is de creatie van een productieve basis.”
Maar heeft de regering de capaciteit om lange termijnprogramma’s in te stellen?
Franklin Pareja: “Ik denk dat één van de grootste zwaktes van deze regering zijn capaciteit is om te besturen. Zij beschikt niet over het nodige technische, financiële en humane kapitaal om een consistent en coherent regeringsplan met een lange termijnvisie uit te voeren. Daarentegen doet de regering afstand van de technocratie die dit land kent. Grote professionelen en intellectuelen worden op dit moment compleet genegeerd, omdat de regering hen beschuldigt neoliberalen te zijn die het vaderland willen verkopen en toebehoren aan de oude politiek. Dit betekent een grote verspilling van zeer gekwalificeerd humaan kapitaal, die de regering ten dienst zou kunnen zijn.”
Heeft de regering zijn beloftes dan niet nagekomen met betrekking tot zijn sociale politiek?
Franklin Pareja: “Ik denk dat het heel gecompliceerd en voorbarig is te oordelen over een regering die nog steeds aan de macht is. “
Hoe moet het nu verder?
Franklin Pareja: “De  huidige situatie in Bolivia zorgt voor een collectieve demotivatie en moedeloosheid. Het is belangrijk dat zowel de oppositie als de regering in staat zijn tot een akkoord te komen. De huidige politieke leiders bewijzen ons momenteel geen enkele dienst, aangezien zij het land verder polariseren, de gemoederen verergeren en meer verdeling creëren. De oppositie, noch de regering blijkt in staat te zijn tot een akkoord te komen, omdat ze beiden niet willen inbinden. “
“De dialoog tussen de president en de negen prefecten in januari heeft absoluut niets opgelost. We bevinden ons in een impasse. Daarbij zijn alle politieke scenario’s die een oplossing hadden kunnen brengen allemaal uitgeput. Actueel probeert men de dialoog terug in te stellen in aanwezigheid van de Katholieke Kerk als mediator. Maar indien de positie van de verschillende actoren zo radicaal blijft, zal het moeilijk blijven een akkoord te bereiken.”