Jongerenparlement in Centraal-Amerika, jongeren nemen initiatief

De laatste tijd wordt er wel wat geschreven over de mara’s of pandilla’s (jeugdbendes) in Centraal-Amerika, maar wat hebben deze jongeren zelf te zeggen? In het tweede regionale jongerenparlement rond de thema’s drugs, jongerengeweld en ontwikkeling kregen de jongeren een stem, werd er geluisterd en konden ze zelf tot acties overgaan. Dit had plaats in Honduras van 3 tot en met 9 december 2006. De organisatie gebeurde door Grupo Ceiba Guatemala.
De grootste uitdaging voor de regeringen in Centraal-Amerika is misschien wel het fenomeen van de jongerenbendes. De jongeren - die de meerderheid van de bevolking uitmaken - worden systematisch als verdachte behandeld. Elke jongere is immers een potentiële marero of pandillero (bendelid), en daarmee willen de verschillende overheden afrekenen.
De jongerenbendes zouden in de VS ontstaan zijn in de jaren tachtig (ten tijde van de burgeroorlogen in CA) en onder andere de massale deportaties van deze straatcriminelen naar hun land van herkomst (voornamelijk El Salvador, Honduras en Guatemala) maakte dat deze bendes voet zetten in Centraal - Amerika. De bekendste zijn de M18 (van de ‘18th street’ in Los Angeles) en de MS (Mara Salvatrucha). Maar ook kleinere lokale jeugdbendes teisteren de steden en dorpen in CA.
Twee derde van de moorden zou toegeschreven worden aan de mara´s, waar vooral jongeren deel van uitmaken. De verschillende overheden tekenen programma´s uit om af te rekenen met dit fenomeen. Zo is er in Honduras het plan “escoba” (kuisborstel) en in El Salvador bestaat het plan “mano dura” (harde hand), opgevolgd door plan “super mano dura” en onlangs is er in Honduras een anti - terroristenwet uitgevaardigd die toelaat dat iedereen die zich verdacht maakt aan bendevorming zonder meer gearresteerd kan worden: een tatoe of het dragen van losse kleren kan daarvoor volstaan. In Guatemala vindt men een dergelijke wet dan weer overbodig. Daar worden verdachte jongeren door de politie opgepakt, gefolterd en soms zelfs (publiekelijk) geëxecuteerd.
Al deze programma´s zijn echter repressief: terreur wordt beantwoord met contraterreur, en dit verandert uiteraard niets aan de oorzaak van het probleem. Een tachtigtal jongeren die ooit lid waren van een bende of nog steeds lid zijn, risicojongeren of jongeren die zich inzetten voor een betere toekomst uit de verschillende landen van CA en Mexico wil daar verandering in brengen. Dit regionale jongerenparlement dat voor de tweede maal georganiseerd werd, moet daartoe bijdragen.

Rechten vraagt men niet, maar eist men.

Wat dit jongerenparlement voornamelijk wil bereiken is een samenwerking tussen de jongeren en de verschillende lokale organisaties uit CA om iets aan de situatie te veranderen. En wie kan dat beter dan de jongeren zelf? Als ze er maar de kans toe krijgen…
Samen willen ze een unie en een blok vormen zodat ze meer druk kunnen uitoefenen op de verschillende regeringen Want „los derechos no se piden, se exigen“ (de rechten vraagt men niet, maar eist men).
De vele jongeren hier aanwezig zijn één voor één getekend. Letterlijk getekend door tatoeages (het symbool van de mara’s) in de vorm van een traan voor het verlies en lijden van de doden. Rafael uit El Salvador verwoordt waarom we hier zijn: „Ik wil niet dat iemand van jullie of jullie vrienden terechtkomt in de situatie waarin ik zit. Ik wil niet dat mijn kinderen opgroeien in een land met deze politiek. Daarvoor moeten we samen strijden!“
Een 16 jarige Hondurese geeft haar eigen reden: „Ik woon samen met enkele zussen in Casa Alianza omdat mijn thuissituatie niet meer houdbaar is. Een vader heb ik niet, mijn moeder is verslaafd aan drugs. Eerlijk, ik verkies de rest van mijn leven door te brengen in de gevangenis dan dat ik mijn broers en zussen één voor één naar het kerkhof moet dragen. Ik ben naar hier gekomen om na te denken over een alternatief.“
Zulke thuissituatie is niet ongewoon voor vele jongeren in CA. In een land als Guatemala waar 60% van de bevolking in armoede leeft, worden kinderen grootgebracht met bitter weinig mogelijkheden. In deze gewelddadige omgeving (zowel familiaal als sociaal) is het ook niet echt verwonderlijk dat velen geen uitweg meer zien, het leven de rug toekeren en een andere weg bewandelen, die van drugs en geweld.
Toch is dat niet de eigen keuze van deze jongeren. David vertelt: „Als ik op dat éne cruciale moment wél de mogelijkheid had gekregen op onderwijs of een goede job, zou ik nooit gekozen hebben voor het geweld.“ Gebrek aan mogelijkheden en kansen zijn de grootste boosdoeners volgens de aanwezigen

Gebrek aan kansen en mogelijkheden

Over de mogelijke oorzaken, gevolgen en of effecten van de mara’s wordt uitvoerig gediscussieerd op dit jongerenparlement: over interne en externe migratie, culturele diversiteit… Ook preventie van drugs, geweld, aids komt aan bod. Het is een moeilijke problematiek. De jongeren krijgen de ruimte om opmerkingen te maken, vragen te stellen, voorstellen te doen, eigen ervaringen uit te wisselen. De discussie wordt opengehouden.
En de jongeren zelf zijn zich daar meer dan bewust van: dit is hun dagelijks leven. Deze jongeren weten wat het is om grootgebracht te worden zonder ouders; om familieleden en vrienden te verliezen door geweld, niet geholpen te worden in een ziekenhuis; een gevangenisstraf uit te zitten; geen job te vinden; willekeurig opgepakt en uitgekleed te worden op zoek naar een tatoe; niet naar school te kunnen gaan; geweld te zien en mee te maken… en dat alleen omdat ze uit een bepaalde marginale wijk komen, omdat ze arm zijn of omwille van hun verleden. Door die discriminatie is het nog moeilijk ontsnappen uit de vicieuze cirkel.
Edgardo, die deel genomen had aan het eerste jongerenparlement, wilde op zijn voorhoofd tatoeëren: „Ik ben een jongere uit zone 18, colonia El Limón [Guatemala City]. Daarom is het leven zwaar“. In september verleden jaar werd hij vermoord op straat. Waarom is niet duidelijk. Hij was niet meer bij een bende, mogelijk was hij gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.

Hoeveel doden moeten er nog vallen?

Tijdens deze week zonderen de jongeren zich af om na te denken over de belangrijke thema´s die hun leven bepalen. Maar intussen staat het leven in hun eigen land en eigen organisatie niet stil. Zowel iemand uit El Salvador als uit Guatemala worden opgebeld vanuit hun thuisland met de mededeling dat ze weer iemand verloren hebben: vermoord. In Guatemala vallen er jaarlijks ongeveer 3000 doden als gevolg van het mara-geweld, zowel bendeleden zelf als hun slachtoffers. „Hoeveel doden moeten er nog vallen vooraleer men eindelijk naar ons gaat luisteren?“, vragen de jongeren zich af.
Het is opvallend dat deze jongeren niet spreken van het ´oplossen van dit probleem´. Ze zijn het er helemaal niet mee eens dat de jeugdbendes moeten opgedoekt worden. Integendeel, ze moeten omgevormd worden tot positieve bendes. Rafael uit El Salvador geeft hierover duidelijk zijn mening: „Ik ben lid van een bende en ben daar trots op. Ik ben pandillero niet omwille van wat ik doe maar omwille van wie ik ben. Als ik aan iemand van jullie vraag om mij een hemd te lenen ben ik niet zeker of jullie mij je hemd geven, maar als ik dat aan mijn compañero pandillero vraag kan ik er zeker van zijn dat die mij zijn hemd geeft, schoenen en jas indien nodig.“
Lid zijn van de bende is een keuze, geen stigma. Het is een levenskeuze, een manier van leven. En het is een kreet naar de overheden toe: “negeer ons niet”.

Veranderingen en acties

Het is ongelooflijk hoeveel energie er aanwezig is bij deze getekende jongeren. Ze willen deze mogelijkheid met beide handen grijpen om iets te veranderen aan hun situatie, die van hun broers en zussen en van vele vrienden. Men wil niet enkel nadenken en discussiëren maar ook veranderen. Er wordt gebrainstormd over mogelijke acties. Elke delegatie van elk land heeft zich er toe verbonden de uiteindelijke gekozen acties uit te voeren. Er zal een mars gehouden worden op de internationale dag van de jongeren. Op een ander gemeenschappelijk moment zal er een muurschildering of krijttekening gemaakt worden. En er zal ook een website gemaakt worden zodat de jongeren ook nog na dit parlement kunnen verder discussiëren en meer bekendheid kunnen verwerven.
De jongeren wijzen hierbij duidelijk op hun eigen verantwoordelijkheid om nee te zeggen tegen geweld en intolerantie. Het is echter geen gemakkelijke keuze om zich in te zetten voor veranderingen. Samy, een ex-pandillero uit Guatemala vertelt: “Ik probeer met mijn organisatie iets positiefs te brengen maar al drie keer ben ik door de politie uit mijn huis gesleurd, vernederd, gefolterd en in de gevangenis gegooid. Maar deze strijd is belangrijk, en ik geef niet op.”
De president van de nieuwe verkozen bestuursraad voor het volgende jongerenparlement sluit de bijeenkomst af: „We hebben fouten gemaakt en moeten daarvoor onze verantwoordelijkheid nemen. Maar niemand zal de dingen voor ons doen; we zijn zelf de protagonisten van de verandering die we willen“. Toch zal de overheid ook haar verantwoordelijkheid moeten nemen door meer kansen aan te bieden voor haar jeugd, in de eerste plaats kansen op degelijk onderwijs en kansen op goed werk. De eisen en voorstellen tot veranderingen waarover de jongeren een week lang gediscussieerd hebben, worden opgenomen in een brief die aan de verschillende regeringen zal worden afgegeven.

Op de lange terugweg van Honduras via El Salvador naar Guatemala wordt weer duidelijk in welke realiteit de jongeren hier leven. Bij de grenscontroles moeten de getatoeëerde (ex-)bendeleden ervoor zorgen dat hun tatoes goed bedekt zijn om mogelijke problemen te vermijden. Wanneer we gaan middageten moeten twee jongens, pandilleros, noodgedwongen in de bus blijven wachten omdat ze zich onmogelijk buiten kunnen wagen omwille van hun voorkomen.