Een onverwachte zaterdag: Fête du Vodoun in Nati

Maar ik dwaal af. Nati is veel, maar zoals ik zei geen bruisende stad waar op elke straathoek iets te beleven valt. Dat verwacht je dus ook niet. Meestal is wat je hoort en ziet vrij voorspelbaar. Maar niet vorige zaterdag, op weg naar de bibliotheek.

Incompetente bibliothecaris

Ja, er is een bibliotheek in Nati! Dat wist ik al een tijdje, maar de openingsuren zijn nogal lastig voor iemand met een strak Europees geregeld werkschema, dus ik was er nog niet geraakt. Vorige week zaterdag wilden Kadi en ik daar verandering in brengen, dus gingen we op weg. De bibliotheek was open van 15u tot 18u30, dus halfvier was wel een mooi uur om eens te gaan kijken dachten we zo. Maar dat was buiten de ongeschreven regel gerekend die stelt dat je in Afrika altijd minstens drie pogingen moet ondernemen voor je kan geraken waar je zijn wil.

Dus natuurlijk was er om halfvier nog geen bibliothecaris te bespeuren. Om vier uur kochten we ‘jus de bissap’ van een meisje dat langskwam met een hele emmer van dat rode spul op haar hoofd, want van wachten in de zon krijg je het warm en krijg je dorst. Om halfvijf maakten we een praatje met de schooljongens die samen met ons aan het wachten waren om hun huiswerk te maken in de bib. Lang leve de omgekeerde evenredigheid tussen internetconnectie en sociaal contact!

Om vijf uur was de zon niet meer zo straf, dus speelden we een kleine voetbalmatch met de schooljongens. Verloren natuurlijk, wat had je gedacht? Om halfzes vonden het welletjes geweest, en lieten we de bibliotheek en zijn incompetente bibliothecaris voor wat ze was. We wandelden richting centrum, en dat was het moment waarop we iets ongewoons hoorden in de straten van Nati: tromgeroffel en gezang, duidelijk van veel mensen samen en niet van een Beninese huismoeder met ambities om de nieuwe Susan Boyle te worden. We maakten dus een klein omwegje richting het geluid, en belandden midden in een massabijeenkomst ter ere van het Fête du Vodoun.

Vodoun

Vodoun (spreek uit: voedoe) is een religie die ontstaan is in Dahomey (het voormalige Benin) en vandaag nog een van de belangrijkste religies is in West-Afrika, voornamelijk Benin en Togo. Maar ook de rest van de wereld ontsnapt er niet aan, want in de zeventiende eeuw werden niet alleen de slaven, maar ook hun sterke geloof in de Vodoun verscheept naar Amerika. Vandaag vind je dus ook aanhangers van deze religie in Cuba, Haïti, Brazilië en zelfs bepaalde delen van de Verenigde Staten. Ook in Noord-Afrika zijn er vormen van Vodoun te vinden. 

Benin is onlosmakelijk verbonden met deze religie. Je zal geen enkel artikel, boek of documentaire over dit land vinden waarin het niet grotendeels over Vodoun gaat. En dat is zeker niet onterecht. Wanneer je mensen hier naar hun religie vraagt zullen ze bijna allemaal antwoorden dat ze Christen of Moslim zijn, maar tegelijkertijd geloven ze ook allemaal in meer of mindere mate in Vodoun. Of ze geloven er zogezegd niet in, maar ze willen het zich toch ook niet riskeren om uitspraken tégen Vodoun te doen. Want je weet maar nooit…

Voor alle kleine of grote probleempjes weet de fetisheur wel een oplossing, en de fetishmarkten doen gouden zaken. Last van slapeloosheid of nachtmerries bijvoorbeeld? Dan is gedroogde kameleon precies wat je nodig hebt! Als je bij Vodoun enkel denkt aan een pop vol naalden naar de beeltenis van je ergste vijand, schaaf je beeld dan maar snel bij. Vodoun is veel meer dan dat, en veel vaker witte dan zwarte magie. Maar goed, ik ga hier niet te ver uitweiden over wat Vodoun precies inhoudt, want ik weet er zelf ook niet het fijne van, en ik wil geen foute dingen zeggen. Maar het is zeker iets dat heel sterk leeft onder de mensen hier. En voor zij die echt geinteresseerd zijn is er sowieso massa’s literatuur te vinden.

Les revenants

Maar dus: Fête du Vodoun in Nati. Of eerder gezegd een beetje naweën van het écht Fête du Vodoun, dat dit jaar in Lokossa werd gevierd. Lokossa ligt zo’n 600 km verder naar het zuiden moet je weten, dus er waren weinig mensen uit Nati die er de lange reis voor over hadden om zich te mengen in het feestgedruis. Ik denk dat ze dat wel een beetje zielig vonden voor die arme noorderlingen, en dat ze daarom enkele dagen later nog snel een tussenstop maakten in Nati. Ze, dat zijn les revenants, letterlijk vertaald zoiets als ‘de teruggekomenen’. Voor iedereen die het zich al eens heeft afgevraagd: zij die terug zijn gekomen uit de dood, zien er uit als op bovenstaande foto.

Ze zijn met elf, die revenants. Of eigenlijk met tien plus één. Die ene speciale zie je hierboven op de foto. Het is misschien niet zo goed zichtbaar met die duizenden laagjes kleren en pailletjes, maar dit is een vrouwelijke revenant. Als je goed kijkt zie je dat ze borsten heeft, en op haar rug heeft ze eenzelfde soort opvulsel dat dan voor een baby moet doorgaan die op haar rug is gebonden, hét kenmerk van vrouwen hier. En de manier waarop ze loopt en danst is ook heel vrouwelijk.

Waarom tien mannen en een vrouw, vraag je je nu af. Wel, de legende vertelt dat eens, lang lang geleden, de tien revenants zich betrapt zagen door een vrouw tijdens hun geheime rituelen. Betrapt! Door een vrouw dan nog! Dat kon natuurlijk niet zomaar door de vingers worden gezien, dus zat er niets anders op dan mevrouw in kwestie in te lijven in het gezelschap. En zo geschiedde dat er vandaag een elfde, vrouwelijke revenant onder de mannen is.

Waarom zijn ze eigenlijk terug gekomen, die revenants? Wel, dat heb ik eigenlijk zelf ook niet zo goed begrepen, en niemand leek het me goed te kunnen uitleggen. Dus ik denk dat niemand het echt weet. Vast staat dat ze uit de dood zijn teruggekeerd, en dat hun kledij (en zijzelf natuurlijk ook) daarom niet mag worden aangeraakt door stervelingen, want dat bezorgt je een leven lang ongeluk. Helaas zijn die revenants niet zo vriendelijk om dan maar uit de buurt van mensen te blijven, nee integendeel zelfs. Op onverwachte momenten rennen ze het publiek in, waarbij iedereen natuurlijk gillend wegloopt, want je wil geen verdwaalde hoek van zo’n mantel tegen je been. Ahnee, want dat brengt ongeluk.

Wat de zaken ook een beetje lastig maakt is dat ze nogal graag dansen.

Nuja, eigenlijk danst iedereen hier graag (behalve ik :), dus zo verwonderlijk is het dan ook niet, dat ook revenants van dansen houden. Maar hun weelderige kostuums die gezwind meezwiepen met armen, benen en heupen zouden nogal gemakkelijk per ongeluk langs iemand uit het publiek kunnen scheren. En dat brengt ongeluk. Dus dat mag niet gebeuren. Daarom heeft elke revenant iemand die achter hem aanloopt als een schaduw, en met een stok het textiel van de kostuums uit de buurt van de toeschouwers houdt. ‘t Is natuurlijk een beetje moeilijk om die op foto te krijgen, een schaduw pakt niet zo goed op papier.

Toekomst

Wat de revenants ook doen — buiten dansen en rennen — is je toekomst voorspellen. En je een klein beetje geld aftroggelen. Dat gaat zo: als een revenant iemand ziet en naar hem wijst, moet die persoon uit het publiek naar voor komen en voor de revenant knielen. Ook hier weer is het heel belangrijk dat de stok overal en altijd tussen hen beiden blijft. Dan wordt de toekomst voorspeld. De revenants spreken niet echt (ik denk dat het moeilijker is om stemmen uit de dood te laten terugkomen dan de bijbehorende lichamen), maar het is meer een soort gegrom. Dat wordt vertaald door de schaduwjongen met de stok. En daarna moet je een muntje over de stok gooien. Uiteraard.

Heel leuk allemaal, maar het wordt wel een klein beetje vervelend als je als enige blanke tussen het publiek staat, en dus keer op keer eruit gepikt wordt. Na elf keer mijn toekomst voorspeld te zien was ik al mijn kleingeld kwijt. Mooie toekomst ligt mij te wachten trouwens. Ik ga trouwen met een rijke zwarte man, en in Benin blijven wonen (uiteraard). Ik ga veel kinderen krijgen, en het zullen allemaal jongens zijn (hoera!). Ik ben benieuwd!

Achja, ik doe er misschien een beetje lacherig over, en onterecht. Ik geloof niet in Vodoun, net zoals ik in België ook niet in God geloof. Maar ik zal ook nooit weten wat het is om op te groeien in een land waar een geloof zo sterk is en te leven in een maatschappij die soms bijna stiekem en onzichtbaar maar wel alomtegenwoordig is doorweven met een religie. Vodoun loopt vaak als een rode draad doorheen gebeurtenissen in Benin, het is een geloof dat veel doet maar vooral veel gedaan krijgt. En de mensen geloven erin en genieten van het spektakel, en dat is ook een belangrijk aspect in een samenleving.

Alleszins, het was een voorrecht om dit te mogen meemaken. Hoewel de pailletjes op de kostuums van de revenants het tegendeel doen vermoeden was Fête du Vodoun alles behalve een toeristische attractie, en dat maakte het eens zo bijzonder. Een feest voor een sociodemografische doorsnede van Nati, en een enkel blank gezicht tussen de zee van zwart en felle kleurtjes. Ik zal die zaterdag niet snel vergeten, zoveel is zeker.