Het virus, de cirkel en de tegenwind

In een stuk in Jeune Afrique staat het erg goed verwoord: «Le héros national, Thomas Sankara, ne disait-il pas que tout ce qui sort de l’imagination de l’homme est réalisable par l’homme ? Les citations de cette icône révolutionnaire étant sur toutes les lèvres, l’heure est venue de rendre sa pensée immortelle. Ou de l’enterrer à jamais.»

De auteur van het stuk (de cartoonist en schrijver Damien Glez) heeft overschot van gelijk. Thomas Sankara, de held van de recente Burkinabè geschiedenis, die hier voortdurend over de tong gaat, zou het zelf niet anders hebben gewild. Het is tijd voor actie. En als die er niet komt, dan kan zijn gedachtegoed maar beter bijgezet worden in een museum waar niemand ooit op bezoek komt.

Historisch lage opkomst

Ondanks het feit dat hij samen met zijn kompanen nog altijd een trouwe schare volgers heeft, belichaamt de figuur van Roch Kabore in geen geval de verandering en het perspectief waar de Burkinabè naar snakken. De gemeenteraadsverkiezingen van 22 mei brachten minder verrassingen dan ik voorzichtig had gehoopt: een historisch lage opkomst, vooral op het platteland, en overduidelijke winst voor de regeringspartij MPP. Een vriend van me vatte het zo samen: “Iedereen is ontgoocheld, alleen zij die cadeaus gekregen hebben van de MPP zijn gaan stemmen, voor de MPP natuurlijk. Op het platteland staat de MPP nog niet sterk genoeg. De mensen daar zijn dus niet eens van hun veld gekomen. Deze verkiezingen zijn aan hen voorbij gegaan.”

Een vernuftig virus

De doctrine van de regering Roch nestelt zich in de geesten als een vernuftig virus. Het lijkt allemaal niet zo erg in het begin, het lijkt zelfs een beetje op een goede zaak. Maar voorbij de eerste fase kan niemand nog terug uit een logica die steeds verder wegdrijft van de droom van de volksopstand: bouwen aan een rechtvaardige, zelfbewuste en hoopvolle samenleving.

Het aanhoudingsbevel tegen Guillaume Soro, voorzitter van het Ivoriaanse parlement en vermoedelijk medeplichtige aan de staatsgreep van september 2015, is een goed voorbeeld. Dat werd, vier maanden na zijn uitvaardiging plots geannuleerd, omwille van procedurefouten. De paniek werd snel de kop ingedrukt. “Er is niets aan de hand, annuleren is niet hetzelfde als opheffen. Het is alleen maar zaak van de procedures volgen, het nieuwe aanhoudingsbevel komt er al aan.” Het kwam er natuurlijk niet. Begin deze week is het aanhoudingsbevel tegen Soro toch officieel opgeheven. Logisch, want een diplomatieke oorlog met Ivoorkust valt niet te rijmen met de financiële hulp die Burkina Faso intussen aan zijn buurland is gaan vragen.

Scheiding der machten?

Een ander voorbeeld is dat van de inmenging van de uitvoerende macht in justitie. Natuurlijk gebeurt die achter de schermen. Roch liet zich, op de top van de CEDEAO vorige week in Dakar, verontwaardigd ontvallen dat de vele blunders van justitie het noodzakelijk maken dat er een striktere opvolging komt vanuit de regering. Dat die blunders juist de intentie zijn van de enorme druk die hij en zijn ministers op de magistraten uitoefenen, vertelde hij er natuurlijk niet bij. Hij gebruikte zijn vaststelling wél als argument om de scheiding van de rechterlijke en uitvoerende macht ernstig in vraag te stellen. Op die manier dreigt alweer een essentiële overwinning van de transitieregering afgevoerd te worden én krijgt de president bovendien carte blanche om wat hij nu achter de schermen doet straks gewoon openlijk te doen.

Grenzen aan de zwartmakerij

Ook de zwartmakerij gaat gewoon verder. Isaac Zida, premier van de transitieregering, blijft onder vuur liggen. Of er ook echt iets aan is van alle beschuldigingen aan zijn adres is nog altijd onduidelijk maar als middel om de aandacht af te leiden van de werkelijke vragen, blijft het ‘geval Zida’ een dankbare topper. Dat die zwartmakerij echter ook zijn grenzen heeft, en dat er bij justitie nog altijd een stuk onafhankelijkheid rest, bleek uit de veroordeling van de journalist Issaka Lingani van de krant L’Opinion. Die had – zonder al te veel twijfel in opdracht – onthuld dat ook Guy Hervé Kam, advocaat en woordvoerder van de burgerbeweging Le Balai Citoyen – onder de transitie onrechtmatig eigenaar was geworden van een aantal grondpercelen. Kam spande een proces aan tegen de krant en zuiverde zijn naam volledig. De percelen kocht hij lang voor de transitie aan, op een volledig legale wijze.

Tegenwind

In Ouagadougou wakkert de tegenwind zachtjes weer aan. Het besef dat één en ander ernstig de verkeerde kant op gaat, groeit. Le Balai Citoyen organiseert dit weekend een publiek panel over het behoud van de verworvenheden van de volksopstand. Mogelijk ligt daarin de kiem van een nieuwe mobilisatie.

Lokale markt

In afwachting daarvan ploeteren de meeste Burkinabè moedig verder. En dat doen ook wij. In Le Foyer bouw ik verder aan vaste waardes en nieuwe experimenten: sinds begin mei organiseer ik samen met een groep landbouwers en producenten een wekelijkse markt met lokale en ecologische producten. Het initiatief moet nog groeien, maar de voorbije zaterdagen was er in elk geval een mooi aanbod van onder meer biogroenten, confituur, olie, brood, tofu, tomatenpuree, kruiden en zongedroogd fruit.

De volmaakte cirkel

In het dorpje Napamboumbou, op 25 km van Ouagadougou, krijgt intussen ook het landbouwproject waar ik samen met mijn ouders, man en schoonbroer de schouders onder heb gezet langzaam maar zeker vorm. Ons terrein is omheind, het kleine huis waar mijn schoonbroer met zijn gezin zal komen wonen, is bijna af, de waterpomp is een kwestie van dagen. De uitdaging is enorm. Mijn schoonbroer mag dan wel zijn leven lang al landbouwer zijn, de verschillen tussen het zuidwesten van Burkina Faso (waar hij tot nog toe woonde) en het veel drogere centraal plateau zijn immens. Hij moet alles opnieuw leren. Zelf moet ik ook alles leren. Tussen het programmeren van artiesten in Le Foyer, de social talk met klanten, het bijwerken van mijn boekhouding en het dagelijkse reilen en zeilen van mijn restaurant én mijn gezin in, breek ik nu ook mijn hoofd over vragen als hoeveel kippen en hanen samen voor hoeveel kuikens kunnen zorgen en wat dan – na aftrek van alle investeringen en andere kosten – een eventuele winstmarge is. Net zoals toen ik België achterliet en net zoals toen ik een jaar later met Le Foyer begon, is er ook nu wel eens twijfel en angst.

Maar ik heb mijn volmaakte cirkel voor ogen: produisons burkinabè, consommons burkinabè. Het is mijn kleine manier om het gedachtegoed van Thomas Sankara onsterfelijk te maken. Zelfs als Roch en co het liever in een museum zouden zien.