Beangstigende knikkebolziekte breidt verder uit!

Het is in 2009 dat de eerste doden vielen, en dat men begon in te zien dat het Noorden van Oeganda te kampen heeft met een nieuwe dodelijke bedreiging. Jarenlang zaaide het Leger van het Verzet van de Heer geleid door Joseph Kony terreur in het grensgebied met Soedan. Nu hij er verdreven is en de vrede is teruggekeurd sterven de kinderen van Pader district en omstreken aan de nodding disease. Je zou dat kunnen vertalen als de knikkebolziekte, hoewel sommigen de term zombieziekte verkiezen.

Kinderen tussen 3 en 17 jaar krijgen om onverklaarbare redenen aanvallen bij het zien van voedsel of bij bruuske temperatuurswijzigingen. Ze beginnen met hun hoofd te knikkebollen, krijgen stuipen gevolgd door lichaamsverzwakking, gaan overvloedig kwijlen. Na elke aanval gaan ze er op achteruit, alsof er onomkeerbare schade aan hun hersenen werd aangebracht. Van persoonlijkheidsstoringen verergeren de symptomen naar autisme, apathie, toenemende fysieke en mentale achterstand, spraakverlies, uitmergeling en uiteindelijk, vaak na jaren van doffe ellende, de dood.

Het Ministerie van Volksgezondheid maakte vrijdag de cijfers bekend. Enquêteurs zijn in alle 612 dorpen van het district Pader langs geweest, en vonden er 4.998 gevallen, waarvan 351 kinderen aan de ziekte zijn gestorven. Ook in naburige districten zijn al gevallen gesignaleerd dus het werkelijke totale aantal zal nog hoger liggen en blijft stijgen.

Geen oorzaak, geen remedie

Over de oorzaken tasten medici van over de hele wereld nog volledig in het duister. Tientallen hypothesen werden geopperd, gaande van het eten van apenvlees (dezelfde uitleg die men aan HIV-AIDS gaf) over het gebruik van chemicaliën tijdens de oorlog of het opeten van chemisch behandeld zaaigoed dat door ngo’s werd uitgedeeld, tot een nieuw virus of schimmels, maar geen daarvan werd bevestigd. Een chronisch gebrek aan vitamine B6, wat ook tot epilepsie kan leiden, behoort nog tot de mogelijke verklaringen. Ook bestaat er blijkbaar een verband tussen onchocerciasis (rivierblindheid) en de knikkebolziekte, maar toch zijn er grote gebieden waar de parasitaire oogworm voorkomt zonder enige aanwezigheid van de knikkebolziekte, zodat ook hier de conclusies niet eenduidig zijn.

Als je de oorzaken van een ziekte niet kent, kan je ze ook niet bestrijden. Een volksvertegenwoordigster was zo geschokt door het probleem dat zij op eigen kosten 24 zieke kinderen overbracht naar het beste ziekenhuis van Kampala voor verzorging. Daar konden ze alleen maar een symptomatische behandeling geven met middelen die ook tegen epilepsie worden gebruikt. De kinderen werden inderdaad wat beter, maar als ze na enige tijd terug naar huis werden gestuurd vervielen ze snel. Intussen zijn vijf van hen reeds overleden.

Mannen kunnen beesten zijn

Zieke kinderen kunnen niet meer naar school, maar thuis kunnen de ouders er ook niet altijd voor zorgen. Omdat vele kinderen de neiging hebben om in hun verdwazing te gaan dolen, en het vaak gebeurt het dat kinderen in een keukenvuur vallen als de stuipen toeslaan, binden de ouders hen vast aan een paal terwijl ze op hun velden gaan werken. Als ze dat niet doen moeten ze soms urenlang op zoek gaan naar hun kinderen.

Daar maken gewetenloze buurtbewoners dan misbruik van om de meisjes te verkrachten. De slachtoffers beseffen immers niet wat er met hen gebeurt, of kunnen geen weerstand bieden en kunnen er ook geen melding van doen bij hun ouders. Hun gruwelijke lot wordt pas maanden later duidelijk als ze zwanger raken. Vier van hen zijn onlangs bevallen, en vier andere zijn hoogzwanger. Het ziet er naar uit dat kinderverkrachters elkaar ideeën geven, want het aantal gevallen lijkt snel te stijgen. Hoe gewetenloos kan iemand zijn om zieke kinderen en hun families zoiets afschuwelijks aan te doen!?

Angst is een slechte raadgever

Omdat ook de Wereldgezondheidsorganisatie en het Amerikaanse Centrum voor Ziektebeheersing (CDC) niet tot conclusies komen, zoeken sommigen de oorzaken in andere sferen: Kony maakte vele duizenden slachtoffers wier geesten nu nog ronddolen. Misschien maken zij de kinderen ziek, opperen nogal wat mensen. Het legt de traditionele genezers geen windeieren, ook al slagen ze er evenmin in de kinderen te helpen.

Het uitblijven van een verklaring voor de ziekte maakt de mensen bang. Misschien is ze wel besmettelijk? Brommertaxis weigeren steeds vaker zieke kinderen te vervoeren. Getroffen gezinnen raken sociaal geïsoleerd. De regering heeft enkele maanden geleden opvangcentra geopend in het binnenland van het Noorden, maar vele zieken geraken er niet bij gebrek aan middelen.

Angstaanjagend is de gedachte dat de knikkebolziekte epidemische afmetingen zou aannemen terwijl een kuur uitblijft. Zowel in Zuid-Soedan als in Tanzania zijn al gevallen gesignaleerd. Volgens sommigen zouden er in de jaren zestig zelfs al dergelijke ziektebeelden zijn vastgesteld in Tanzania.

Verzwijgen of alarmbel?

Het mysterie wordt er alleen maar groter op. Uitgerekend nu dat de eerste gevallen van definitieve genezing van HIV/AIDS bekend werden gemaakt, is het vooruitzicht op een mogelijke nieuwe pandemie beangstigend. Het probleem verzwijgen is natuurlijk geen oplossing. In maart werd in Kampala een militant nog enige tijd aangehouden omdat hij de 3000 leden van de Inter-Parlementaire Unie wou sensibiliseren over het probleem en een bijdrage wou vragen voor de opvang van zieke kinderen.

Zoveel is zeker: mocht dit verschijnsel met hetzelfde schrikwekkende aantal slachtoffers en onomkeerbaar ziektebeeld zich voordoen in Florida, Denemarken of Australië, de wereldgemeenschap zou in rep en roer staan, en alle mogelijke middelen zouden massaal gemobiliseerd worden om het probleem resoluut aan te pakken. Nu het “maar” over enkele armoedige regio’s in het duistere hart van Afrika gaat, ver van het bed van de wereldleiders, lijkt amper iemand er wakker van te liggen, op enkele deskundigen na. De diepe wanhoop van de ouders die hun kinderen zien wegkwijnen, dringt blijkbaar nog niet tot dat niveau door.