Een geboeide jongeman

Op die manier had hij zich meteen klaar en duidelijk voorgesteld: een variante op “ik ben jong en ik wil wat”. En wat hij wil makes sense! Hij heeft begrepen dat het naburige Engelstalige Oeganda de economische pas van Oost-Kongo bepaalt. En dat dit slechts de voorbode is van die grote wereld at large. Dus wil en zal hij Engels leren.

Jacques Kambale Kahongera is zijn naam. Maar voor mij zal hij dus Jack zijn. Hij is één van onze twee nachtwakers. Ons kantoor heeft een contract afgesloten met Graben Security, een bewakingsfirma, en die heeft twee nachtwakers aangeduid die elk om beurt hun 24-uren shift komen kloppen. En dat geeft hen natuurlijk een zee van tijd, die ze elk op hun manier invullen.

Musa, zijn collega, is eigenlijk elektricien van vorming. Hij is handig met de soldeerbout en repareert aan de lopende band goedkoop Chinees elektrisch en elektronisch materiaal dat hier de markt overspoelt en aan een hoog tempo de geest geeft. Hij zamelt ook gebruikte petflessen in van uit Oeganda ingevoerd mineraal water van het merk Rwenzori, om die dan weer door te verkopen aan handelaars in yoghurt of palmolie, of aan kadhafi’s, informele benzineverkopers, voor wie die halveliterflesjes ook heel handig zijn.

Maar Jack leert dus Engels. Met grote gretigheid.

Laatst, bij een werkbezoek in Kampala, heb ik hem een dikke cursus voor het secundair onderwijs gekocht. Die verslindt hij heel geconcentreerd. Een paar keer per week komt hij me dan zijn problemen voorleggen: de juiste betekenis van bepaalde woorden, de logica van sommige grammaticale constructies. En ik moet zeggen: hij heeft een scherp geheugen en maakt goeie vorderingen!

In ruil vraag ik hem dan regelmatig me een en ander uit het kinande te vertalen, of de lokale cultuur toe te lichten. Vandaag heeft hij me uitgelegd hoe het komt dat elke Munande drie namen heeft. Vooreerst is er een naam die je plaats in het gezin uitdrukt. De eerstgeborene heet dan Mumbere, letterlijk: de eerste (zoon). Of ook Paluku: de eerstgekomene.

Toen ik in 1987 voor het eerst het Oosten van Kongo bezocht vanuit mijn toenmalige standplaats Kigali in Rwanda, heeft de voorzitter van COOCENKI, een federatie van boerencoöperaties,  me herdoopt tot Paluku. Ik was de eerste blanke die sinds de onafhankelijkheid zijn dorp Mighobwe bezocht, en dus was ik in zijn ogen de eerstgekomene.

De tweede jongen in een gezin heet dan Kambale, zoals Jack. De derde Kasereka, de vierde Kakule, enzoverder. Maar als de eerstgeborene een meisje is en het tweede kind een jongen, heet deze Muhindo. Voor de meisjes bestaat een gelijkaardige reeks. U begrijpt vanzelf dat het aantal voornamen in Kinande erg beperkt is. Je struikelt als het ware over de Palukus, de Kambales en de Muhindos.

Gelukkig is er ook een doopnaam. Voor de gelovigen dus. De directeur van Vredeseilanden-DRC kreeg zo de doopnaam Leopold. En als eerstgeborene heet hij Mumbere. Leopold Mumbere betekent dus letterlijk Leopold de Eerste! En bovendien is hij echt van Koninklijken bloede (maar dan wel van een lokale dynastie).

De derde naam dan wordt geërfd, niet van de vader, maar van de grootvader (voor de jongens) of de grootmoeder (voor de meisjes). In een gezin met jongens en meisjes zal je dus twee familienamen aantreffen. De reden voor deze generatiesprong is dat men de voorouders wil levend houden in het familiale bewustzijn. Door slechts één enkele familienaam te gebruiken, zoals in Europa, is die niet langer geassocieerd met een bepaalde voorouder en gaat die persoonlijke band dus verloren.

De derde naam van Jacques – sorry, Jack – Kahongera, is dus de naam van zijn grootvader. Het is ook de naam van een kleurrijk vogeltje uit de vallei van de Graben. Ik moest er wel om lachen, dat zijn familienaam nu net een vogeltje moet zijn. Onlangs vroeg hij me nog: wat hebben jullie blanken toch met papegaaien? Dat is toch niet verschillend van een kip? Hoogstens goed om op te eten.

En toen ik eens een onverwachtse tremolo van een zangvogeltje hoorde, vroeg ik hem of hij het beestje kon zien. Maar hij stak zijn beide handen in de lucht en riep uit: je gaat je toch niet druk maken om een vogeltje? Als kind schoot ik die uit de bomen met een katapult om ze op te eten…

En vandaag verneem ik dat hij de naam draagt van een lief klein kleurrijk vogeltje. Kahongera.

Soms worden onze discussies ook hevig (maar altijd in het Engels!). Zoals die keer dat hij me toegaf dat hij volgende keer eind 2011 voor Jean-Pierre Bemba zou stemmen, en niet langer voor Kabila. Alsof er slechts die keuze zal zijn. Ik legde hem uit hoeveel bloed er aan de handen kleeft van Bemba, en welk beeld er van hem overblijft na lectuur van het onthullende boek van Dirk Draulans “Handelaar in oorlog”. Maar hij was niet van zijn stuk te brengen.

Of gisteren, wanneer ik hem uitlegde hoe pijnlijk mijn longen ’s avonds aanvoelen, na weer een dag in de vuile lucht van Butembo, bezoedeld door vele honderden motoren van elektrische generatoren, tweetact brommers, vrachtwagens zonder roetfilters en de dioxines van tonnen zwarte plastieken zakjes die op verlaten percelen in dichtbewoonde woonwijken worden verbrand. Moesten de meetinstrumenten van de luchtkwaliteit in België hier worden opgesteld, ze zouden voortdurend in alarm staan. Want mijn longen voelen hier elke avond aan alsof ik twee pakjes Gitanes zonder filter heb opgerookt.

Dan zie ik hem meewarig zijn hoofd schudden en lees ik in zijn gedachten “ouwe zak”, terwijl hij zegt “I don’t know if I can believe you”. En eigenlijk, als ik erover nadenk, hij is geboren in 1988, net tussen mijn twee zonen in. Die zullen dat vast ook wel regelmatig hebben gedacht.

Jack heeft ambities. Hij probeert nu wat geld opzij te leggen om later te kunnen verder studeren. Als hij tegen dan al Engels zou beheersen zou hij al een hele voorsprong hebben op zijn toekomstige studiemakkers. Hij zou dolgraag universitaire studies willen aanvangen, maar als tweede van een gezin van zes jongens zit dat er voorlopig nog niet in. Mijn eigen tweede van een gezin van twee jongens heeft net twee jaar universitaire studies afgebroken met een klinkende mislukking. Kon hij maar eens met Jack praten, misschien zou hem dat wel op andere gevoelens brengen…

Deze namiddag plooide ik dubbel. De helft van de collega’s zijn op vakantie, en de andere helft was de stad ingetrokken, nu de rust is weergekeerd en de winkels weer geopend zijn na de voorbije moordpartijen. Dus Jack en ik waren alleen op kantoor.

Ineens stormde hij mijn kantoor binnen zoals ik hem nog nooit had bezig gezien. Ik bereidde me voor op het ergste. “Please, quick, help me, before anyone sees me like that!”.

Het duurde enkele seconden eer ik doorhad wat er aan de hand was. Hij had in een moment van verveling besloten om de handboeien, die hij van Graben security had gekregen als onderdeel van zijn uitrusting, te testen op zichzelf. Maar met beide handen in de boeien kon hij het sleuteltje niet meer zelf in het slotje steken, en had hij wel mijn hulp nodig om bevrijd te worden.

Gierend riep ik hem toe: “maar dan ga je me toch eerst een foto moeten laten maken”. Er zat dan ook niets anders op dan zijn blik op oneindig te zetten en me meesmuilend te laten begaan.