Een jaar voor een slippertje!

Nieuwsgierig naar wie dat dan wel zou kunnen zijn, vroeg en kreeg ik van Eva per kerende mail hun contactgegevens, en gisteren hebben we samen genoten van een rustige zondagnamiddag bij een onvermijdelijke Primus.

Ze zijn met twee, en doctoreren allebei aan mijn eigen alma mater, de Universiteit Gent, maar dan wel aan de faculteit Rechtsgeleerdheid. Richard doet onderzoek naar grondgeschillen in een context waar gewoonterecht en officieel recht naast elkaar bestaan. Terwijl Rémy de rechtspositie van de vrouw heeft uitgekozen als onderzoeksonderwerp, in diezelfde context.

Het is me blijven intrigeren waarom in de verkiezingen van 2006 in Kongo zo weinig vrouwen maar verkozen zijn geraakt, terwijl toch de helft van het electoraat vrouw is, en het niet aan kandidates ontbrak. Moet ik daaruit besluiten dat vrouwen liever voor mannen stemmen?

Rémy bevestigt dat. De grote meerderheid van de vrouwen zit nog in een denkpatroon waarin ze zelf hun rol zien als vrouw aan de haard en op het veld, zoals de traditionele taakverdeling het hen heeft opgedragen. Zij vinden dat andere vrouwen daar niet moeten van afwijken, en niet de pretentie moeten hebben het land te willen besturen. Als je als man zou aanbieden om mee te helpen in de keuken zouden ze verontwaardigd zijn, alsof je hun werk niet op prijs stelt. Maar ook omdat ze beschaamd zouden zijn, mocht er net iemand langskomen terwijl haar echtgenoot het aardappelmesje hanteert… Wat zou die bezoeker wel niet denken over de vrouw die dat toelaat? Ik kan me inbeelden dat dit argument dan ook gretig door mannen wordt gebruikt…

Richard herinnert eraan dat volgens het gewoonterechtelijke erfrecht de vrouw geen grond kan bezitten, dat grond altijd eigendom blijft van de familie van de man, ook na zijn overlijden. De weduwe krijgt dan in principe de kans om te huwen met een broer van haar man, zelfs als die al getrouwd is (maar dat tweede huwelijk is dan enkel een traditioneel huwelijk uiteraard, geen wettelijk noch kerkelijk huwelijk). Maar ze is daar niet toe verplicht. Ze krijgt wel de mogelijkheid geboden. Uiteindelijk was dit de formule die een weduwe kreeg aangeboden om te overleven, en zo toch de grond van haar overleden man te kunnen blijven bewerken.

Dat neemt niet weg, zegt Richard, dat je toch wel eens een chef terrien kan ontmoeten die vrouw is. Hoogst uitzonderlijk, maar wel zelf al meegemaakt. De chef terrien is de persoon die in naam van de mwami (de traditionele koning) het beheer van de grond onder zijn (of soms dus ook haar) hoede heeft, en het vruchtgebruik toekent aan boeren, tegen een vergoeding in natura (redevance). De boer is dus in principe nooit eigenaar van de grond die hij bewerkt. En dat is dan weer een grote hinderpaal om in de grond te investeren, want als je geen eigenaar bent, kan ook je investering je samen met de grond weer worden afgenomen. Dus zo gek ben je niet als boer.

Toch begint het verkopen van grond stilaan ingang te vinden. Ook al staat dat haaks op het gewoonterecht en wordt de verkoop vaak anders geïnterpreteerd. In de ogen van de chef terrien is de koopsom niets anders dan een voorschot op de redevances, en na verloop van een aantal jaren is dat voorschot op, en wordt de boer verondersteld weer redevances te betalen, ook al bepaalt het officiële recht dat hij nu eigenaar is. Dat grond echt in eigendom van iemand kan zijn gaat er bij de chef terrien dus gewoon niet in, eigendomsakte of niet…

Terugkomend op de verkiezingen herinnert Rémy zich nog levendig dat één van de vrouwelijke kandidaten op de kieslijsten van 2006 er erg goed uitzag op foto. Hoewel de vrouwen haar niet kenden gaven ze onderling toch volop commentaar dat ze zeker niet voor haar zouden stemmen omdat ze vast alle mannelijke parlementsleden het hoofd zou op hol jagen.

En als ze met één van hen zou worden betrapt tussen de lakens zou het haar zuur opbreken. De Code de la Famille, het officiële familierecht in Kongo dus, hanteert hier nog een duidelijke discriminatie: als reden voor een echtscheiding kan een man altijd overspel van zijn echtgenote inroepen. Een vrouw kan dat echter enkel maar doen « si l’adultère a été entouré de circonstances de nature à lui imprimer le caractère injurieux ». Met andere woorden, als het overspel heeft plaatsgevonden in het eigen huwelijksbed bijvoorbeeld. Maar niet als haar man zijn verovering naar een hotelkamer heeft meegenomen.

’s Avonds sla ik er de code de la famille eens op na. Het klopt wat Rémy zei. Wat hij er echter niet had bij gezegd is dat volgens artikel 467 op overspel ook een celstraf staat van 6 maanden tot een jaar! In een land waar jarenlang serieverkrachtingen gewoon onbestraft zijn gebleven, klinkt deze wet dan toch wel ongemeen streng.