Er hangt verandering in de Congolese lucht

De telploegen hebben op vele plaatsen de hele nacht doorgewerkt. Blijkbaar was het een zware klus, want nog maar weinig resultaten werden uitgehangen. Van de 33 kiesbureaus waar we zijn binnengesprongen, hebben er slechts 3 hun resultaten uitgehangen. Van de andere kunnen we soms al wat voorlopige resultaten van een getuige van een partij vernemen. De trend tekent zich nochtans al duidelijk af: in Butembo wint wellicht Mbusa Nyamwisi de presidentsverkiezingen, zij het met geen al te grote voorsprong op Kamerhe en Kabila, die om de tweede plaats strijden. Tshisekedi is duidelijk vierde. De andere zeven kandidaten komen er absoluut niet aan te pas. De mensen hebben hun stemmen verdeeld over de vier tenoren die effectief ook in Butembo zijn langsgekomen.

In tegenstelling tot vele andere regio’s van Congo is het kiesproces vreedzaam verlopen in Butembo. De grootste problemen worden overal bevestigd: verwarring over de plaats waar mensen hun stem konden uitbrengen, en het ontbreken van vele namen op de lijsten. Het is onbegrijpelijk dat vele voorzitters van stembureaus niet op de hoogte waren van de beslissing die de kiescommissie had genomen om kiezers wiens namen ontbreken op de lijst om het even waar te laten stemmen. Ze hebben dat blijkbaar niet goed gecommuniceerd, waardoor vele kiezers werden doorgestuurd.

Om 17u (sluitingstijd van de stembureaus) kregen alle GSMs (ook de mijne) een bericht van de CENI: “tout électeur non-repris sur la liste et ayant sa carte est autorisé à voter dans tout bureau de vote de la circonscription de son enrôlement”. Maar het kwaad was geschied. Daardoor hebben duizenden mensen hun stem niet kunnen uitbrengen, en is hun vertrouwen in verkiezingen en hun geloof in de democratie zwaar geschokt. Een observator van een politieke partij schat dat wel 30% van de stemmen zo zijn verloren gegaan. Uit eigen observatie schat ik eerder zowat 10%.

In Butembo zijn, voor zover bekend, geen meldingen geweest van pogingen tot kiesfraude. Maar wel elders in Noord-Kivu. Door de waakzaamheid van de bevolking is veel tijdig aan het licht gekomen, en dat leidde steeds tot geweld. Niet onbegrijpelijk overigens, voor mensen die willen dat de verkiezingen eerlijk verlopen. Ik kan dat goed verstaan dat je daar woest kan van worden.

In Lubiriha, aan de grens met Oeganda, werd de fameuze generaal Kakolele beschuldigd van stembriefvervalsing, en het stembureau werd volledig vernield. In Goma weigerden kiezers te stemmen omdat de stembussen bij de opening al veel meer brieven bleken te bevatten dan het aantal aanwezige leden van het stembureau. In zowat alle gevallen waren de pogingen tot fraude ten voordele van presidentskandidaat nummer drie, Joseph Kabila.

In Zuid-Lubero kwam het op verschillende plaatsen tot woedereacties omdat kiezers werden uitgesloten uit de bureaus, of nodeloos werden doorverwezen naar een ander bureau tientallen kilometer verderop. Er werd met stenen gegooid, een kind werd vertrappeld, en 15 zwaargewonden moesten naar het ziekenhuis worden afgevoerd.

De lijst incidenten in de andere provincies is eindeloos. Er is duidelijk vanalles grondig mis gegaan in deze verkiezingen wegens overhaasting en pogingen tot manipulaties van de resultaten. Maar over de vele andere plaatsen, nog talrijker, waar alles wel redelijk goed is verlopen, reppen de media natuurlijk niet. Dat geeft dan wel een uitgesproken negatief beeld, en doet de waarheid toch enigszins geweld aan. De geaccrediteerde observatoren zullen een hele klus hebben om hierover een verslag te schrijven dat de juiste accenten legt.

Wie zal nu de leiding van het land in handen nemen? De eerste resultaten uit het Westen en centrum van het land geven Tshisekedi een duidelijke voorsprong. Kabila houdt stand in Katanga en Maniema, maar verliest de Kivus. Alle commentatoren die op voorhand Kabila al gewonnen gaven, zouden zich wel eens lelijk kunnen hebben vergist, en de groeiende bewustwording van de macht van de kiezer zwaar hebben onderschat. Wie ook de overwinnaar wordt (wegens de grondwetswijziging die de grootste stemmentrekker in één ronde het presidentschap geeft, zal die wellicht winnen met een percentage dat veel lager ligt dan 50%), hij zal op zoek moeten gaan naar een nieuw politiek evenwicht.

Zelfs mocht Tshitshi de overwinnaar zijn, hij kan nooit winnen op het hele grondgebied. Het zou zeer onverstandig van hem zijn om een “the winner takes all” houding aan te nemen. Als de initiële trend naar winst zich doorzet, en hij echt meer bezorgd is voor politieke stabiliteit van zijn land en de regio dan voor zijn eigen ego, dan ligt hier een geweldige kans voor hem om een coalitieregering te vormen, die dan hopelijk ook in het parlement een wisselmeerderheid kan vormen. Verkiezingen die tot een machtswissel leiden zouden ook meteen een overwinning zijn voor de democratie. Misschien dat de Republiek dan toch eindelijk beetje bij beetje volwaardig bezit neemt van het bijvoeglijk naamwoord in zijn naam, ondanks de vele groeipijnen?