Kiespijn in Kongo

De voorbije week is duidelijk geworden dat de verkiezingen in Kongo volgend jaar helemaal anders zullen verlopen dan in 2006. Twee dingen zijn in ieder geval al zonneklaar. Het zal erom spannen: de strijd zal hard gestreden worden. En de kiezer heeft voor het eerst de kans om zijn en haar eerder uitgebrachte stem te evalueren. Wat ik links en rechts opvang toont aan dat de mensen dat ook hard van plan zijn!

Het wordt in ieder geval een complex verhaal. Eerst heb je het wettelijk kader: de Commission Electorale Indépendante wordt opgeheven en vervangen door de Commission Electorale Nationale Indépendante. De wet bestaat al, maar de CENI is nog niet samengesteld. Wel is duidelijk dat het maatschappelijk middenveld er geen deel van uitmaakt. Een belediging aan het adres van die vele organisaties die zich al jaren inzetten voor een concrete vertaling  van de eerste letter van de DRC.

Dan had je de uittredende CEI die het getalm voor de samenstelling van haar opvolger niet langer kon aanzien, en dan maar prompt op 9 augustus zelf met een kieskalender op de proppen kwam. Natuurlijk wordt de legitimiteit van die kalender in twijfel getrokken, niet in het minst door de president van het land zelf tijdens zijn State of the Nation toespraak voor de beide kamers op 8 december: de president wil “een kieskalender die tegelijk rekening houdt met het juridisch kader in voege en met de technische en materiële vereisten voor de organisatie van echt vrije, transparante en democratische verkiezingen”. Daarmee is de kieskalender van de CEI afgeblazen.

Ik kan de man geen ongelijk geven. Een land moet zijn eigen wetten respecteren, en dus moeten de verkiezingen, zoals bepaald door de grondwet, uiterlijk 90 dagen vóór het verstrijken van het presidentieel mandaat worden gehouden. Dan zijn we begin september, en niet 27 november zoals de CEI eerder eigengereid besliste. Maar dat hij er dan werk van maakt! Want de uitdagingen zijn weer levensgroot.

Manmoedig heeft de president beslist dat de staatskas 60% van de kostprijs van de organisatie van de verkiezingen zal dragen, en de internationale gemeenschap 40%. Totale prijskaartje: 715 miljoen dollar (538 miljoen EUR, waaraan België 14 miljoen bijdraagt en de EU 47,5 miljoen, samen goed voor iets meer dan 11% en dus nog ver verwijderd van de gezochte 40%).

Wat hij er niet bij vertelde is dat er wordt bespaard door het aantal inschrijvingsbureaus voor de kiezers drastisch in te perken. In Noord-Kivu blijven er van de 792 bureaus van 2005-2006 slechts 286 over. Dat is zowat 1 bureau per 1.250 km². Dat zou voor België neerkomen op slechts 24 inschrijvingsbureaus voor het hele land. Als je de staat van de wegen en de kostprijs van het vervoer kent weet je met zekerheid dat vele honderdduizenden kieslustigen er niet zullen in slagen om zich te laten registeren. De inspraak van de rurale bevolking zal daardoor een lelijke knauw krijgen. Het electoraal gewicht van de steden zal stijgen. Geen goeie zaak voor de democratie in een land waar 70% van de bevolking in het rurale binnenland leeft. Ook doen er al geruchten de ronde dat parlementsleden 50 dollar aanbieden aan kiezers om zich in hun district in te schrijven. Want met een dalend kiezersaantal zal ook het aantal parlementszetels onvermijdelijk dalen. En dan kan het lonen kiezers van andere districten te lokken.

Hoe zit het nu met de kandidaten? Wel, Joseph Kabila heeft zich nog niet officieel kandidaat gesteld, maar geen mens die er aan twijfelt dat hij dat ook zal doen. Anderen hebben al wel kleur bekend. Ik had het niet gedacht, maar Etienne Tshisekedi is na een lange ziekte teruggekeerd naar Kinshasa, waar het allereerste congres van zijn in 1982 opgerichte partij de UDPS hem op 14 december 2010 heeft uitgeroepen tot haar presidentskandidaat. Daarmee hoopt Tshisekedi zijn historische blunder van niet-deelname aan de verkiezingen van 2006 goed te maken. Maar hij begrijpt goed genoeg dat hij allianties zal moeten aangaan om voldoende steun te kunnen krijgen vanuit de provincies waar de UDPS zwak staat.

Over de kansen van Bemba om weer in de kiesarena te treden, terwijl zijn proces voor het Internationaal Strafhof nog in behandeling is, heb ik nog niet veel positiefs gehoord. Een figuur als Kashala, die vorige keer toch de derde beste (zij het geringe) score haalde, zou zich aan het opmaken zijn om vanuit de USA terug te keren naar Kinshasa, maar naar mijn aanvoelen te laat om, ondanks zijn goed discours, veel kiezers achter zich te kunnen scharen.

De grootste uitdager van Kabila wordt zonder enige twijfel zijn eigen gangmaker: Vital Kamerhe, de man die de verkiezingscampagne van Kabila in 2006 professioneel heeft geleid en daarvoor beloond werd met het voorzitterschap van het parlement. Maar in februari 2009 werd hij tot ontslag gedwongen nadat hij de gemeenschappelijke militaire operaties van het Rwandese en Kongolese leger tegen rebellen en milities in Oost-Kongo had bekritiseerd.

Op 14 december 2010 volgde zijn antwoord: hij trad uit de partij van de president de PPRD (waar hij nota bene drie jaar lang secretaris-generaal van is geweest) en gaf zijn ontslag als parlementslid. Een tiental andere PPRD-parlementsleden volgden in zijn zog en bekennen zich nu tot de nieuwe partij UNC – Union pour la Nation Congolaise.

Vital Kamerhe gaat er meteen hard tegenaan. Hij bereidt zijn electoraal offensief goed voor door een straf interview te geven aan De Standaard, en een eerste politieke meeting te houden in Kinshasa. Hij maakt zich de Mao-uitspraak eigen dat een vis begint te rotten aan de kop. Hij bedoelt daarmee dat naast de officiële regering het land in feite wordt bestuurd door maffieuze parallelcircuits waar de president persoonlijk bij betrokken is….

Als dat maar goed afloopt in een land waar journalisten en mensenrechtenactivisten voor veel minder werden uit de weg geruimd… Kamerhe speelt er handig op in: hij heeft zijn vrouw al gezegd dat ze er moet rekening mee houden dat ze nu al een beetje weduwe is. Dat zijn boodschappen die de mensen horen en onthouden.

Maar het houdt de man niet thuis. De dag erop doet hij een eerste politieke uitstap naar zijn geboortegrond, het Oosten van Kongo, de regio die massaal voor Kabila stemde omdat Kamerhe hen daar toe overtuigde. Maar het loopt al meteen fout.

Zijn vliegtuig werd om onbekende redenen vier uren lang aan de grond gehouden bij een tussenlanding in Kisangani. Alsof de luchthavenautoriteiten verzocht werden zijn reisschema te verstoren.

Eenmaal in Goma werd de stoet van de presidentskandidaat bij het binnenrijden van de stad gehinderd door brommertaxis die hem het scheldwoord ‘verrader’ toeslingerden. Ze staken daarbij ook autobanden in brand. Medestanders van Kamerhe waren massaal komen opdagen, stenen vlogen over weer en het liep uit de hand. Was dat nu niet net de bedoeling? De politie schoot in de lucht en met traangas, en de publieksmeeting kon eenvoudigweg niet doorgaan.

De burgemeester van Goma zou op het laatste moment de meeting zelfs verboden hebben. Hierover achteraf ondervraagd gaf hij te kennen: “Er werd geen toelating gevraagd voor een publieksmeeting. Politieke vergaderingen en persconferenties, daar kan ik mee leven. Maar ik kan toch niet een toelating voor een meeting geven aan elke politieke partij, ons land heeft er meer dan 400?!”.

Het incident kon geen betere publiciteit zijn voor Kamerhe. Ondanks de verhinderde  toespraak kreeg zijn boodschap brede verspreiding. Zijn achterban bedacht hem alvast met de bijnaam “Alassane Ouattara”. De dag erop in Bukavu, zijn homeground, waren de sympathisanten talrijk. De publiekstribune was echter door de politie afgegrendeld. Hij heeft het dan maar bij een korte toespraak vóór het partijkantoor gehouden waarvan de kernboodschap tweeledig was: “ik wil jullie niet in gevaar brengen, dus laat ons wijs zijn en geen onnodige risico’s nemen”. Maar ook: “dit soort van intimidaties hoeven jullie niet te slikken. Niets of niemand is groter dan het volk. De macht hoort jullie toe, niet aan het leger.”

Nog een dag later, wanneer UNC-kaders zich naar Kindu in de provincie Maniema begaven om de partij te versterken botsten ze op PPRD-aanhangers. Balans: een tiental gewonden. De gouverneur liet weten “dat de UNC clandestien naar Kindu was gekomen”. Wat die man ontgaat is dat de partij op 19 juni 2010 officieel erkend is en zich dus vrij mag organiseren. Maar het is wel veelbetekenend over hoe sommige hoogwaardigheidsbekleders nog steeds tegen multipartisme aankijken.

Wat blijft er nu hangen van die drie dagen vol spanning?

Eerst en vooral rijzen er grote vragen over de reële bereidheid van de president en de PPRD om vrije verkiezingen te houden. Zijn deze incidenten al dan niet op zijn verzoek veroorzaakt? Door zijn stilzwijgen wordt de vraag terecht gesteld. Hij mist een kans om te bewijzen dat het hem menens is: hij had echte statesmanship kunnen tonen door de incidenten openlijk af te keuren. Maar wat je niet hebt kan je niet tonen natuurlijk.

Vervolgens vrezen velen dat dit nog maar het begin is van wat wel eens een bijzonder zware en onrustige campagneperiode zou kunnen worden. Nu vielen er “slechts” een dertigtal  gewonden. Het gevaar dat dit van kwaad naar erger evolueert door opeenstapelende frustraties van militanten is echter reëel.

Een derde punt is dat je toch wel bijzonder goed op je woorden moet letten als politicus. Kamerhe heeft in Goma aan de pers een verklaring afgelegd die hem nog wel eens lang zou kunnen achtervolgen. Hij zei: “Ik ben aan de bevolking van Goma komen zeggen dat ik hen in 2006 heb belogen. Ik was ervan overtuigd dat het maatschappelijk project van de PPRD zou worden uitgevoerd. Maar toen ik inzag dat we er ons van aan het verwijderen waren, heb ik er voor gekozen de partij te verlaten.”

En wat denk je dat daarvan blijft hangen? Juist: dat hij heeft gelogen. De Kabilagezinde en andere pers stond meteen bol van speculaties dat niets garandeert dat hij deze keer wel de waarheid komt spreken.

De verkiezingen in Kongo worden een lang verhaal met vele, vele afleveringen. De toon is nu gezet, maar klinkt niet bepaald gezond. Het wordt hoogdringend tijd om een goed doordachte kieswet uit te vaardigen. Hopelijk blijven de wapens voortaan ongebruikt, en worden de woorden wat zorgvuldiger gewikt en gewogen. Want dit soort incidenten kan een land in wederopbouw missen als kiespijn.