Kipromanie

“Gefeliciteerd allemaal”, riep ik met beide armen in de lucht gestrekt uit, als ik vorige maandag aankwam op kantoor. Twee collega’s keken me met niet-begrijpende ogen aan. “Waarom dan wel?”, vroeg één van hen. “Het Oegandese goud!”, glunderde ik. Onze onderhoudsman had het meteen begrepen en stak met blinkende oogjes zijn rechterduim op. Mijn andere collega protesteerde: “het zwarte goud, daar ga je ons toch niet voor feliciteren?”, klonk ze bezorgd, met een onzekere blik op de opgestoken duim.

Ik had het getroffen. Van de meer dan vijfendertig miljoen Oegandezen viel ik die ochtend op die ene die goud niet meteen associeert met Kiprotich’s Olympische marathonzege. Maar het is haar vergeven. Ze woont nu al bijna tien jaar in België, en was nog maar net aangekomen in Oeganda, voor een kort verblijf, dus dan heb je wel wat anders om je hoofd dan Olympische Spelen.

De geschiedenis herhaalt zich

Voor de rest van de bevolking brengt de eerste Olympische medaille in veertig jaar tijd een immense vreugde-opstoot mee. Tot nu toe heeft Oeganda nog maar één keer goud gewonnen, en dat was op de 400 meter horden in 1972 in München. Akii Bua was geen favoriet, en verraste vriend en vijand. Vreemd hoe de geschiedenis zich herhaalt. Want ook Kiprotich was helemaal geen favoriet. Allebei waren ze 23 jaar oud toen ze Olympisch goud behaalden.

Als politieofficier kreeg Akii Bua van toenmalig president Idi Amin Dada een bevordering, net zoals Stephen Kiprotich door president Yoweri Kaguta Museveni als gevangeniscipier wordt bevorderd tot assistant superintendant of prisons, en daarmee negen tussenstappen mag overslaan. Alsof langeafstandslopen een kwaliteit is die in het gevangeniswezen op hoog niveau nuttig is.  Amin schonk een huis aan Bua, terwijl Kiprotich de belofte krijgt dat een huis met drie slaapkamers zal worden gebouwd voor zijn ouders. Hopelijk laat de geschiedenis het daarbij, wat het zich herhalen betreft, want de rest van Akii Bua’s leven was geen lachertje.

Bij de implosie van het Aminregime vluchtte hij naar Kenia, uit angst als een collaborateur te worden aanzien. Amin had er immers nogal veel en vaak de nadruk op gelegd hoe Akii Bua als Langi – een door Amin gehate volksgroep – het wél goed deed. Hij belandde er in een vluchtelingenkamp, waar sportschoenfabrikant Puma hem en zijn familie kwam verlossen uit alle ellende, en overbracht naar Duitsland. In 1983 keerde hij terug naar Oeganda, als coach, om er op 20 juni 1997 te overlijden, amper 47 jaar oud. Hij kreeg een staatsbegrafenis. Tot de dag van vandaag is de naam Akii Bua in het collectieve geheugen van elke Oegandees gegrift, meer als een legende dan als een mens van vlees en bloed.

Het beste voor het laatste

En dan, op het moment dat alle opiniepeilingen van de Oegandese media zwaar in het rood doorsloegen over de kansen om een Oegandese medaille te winnen (slechts 8% geloofde in medaillekansen voor Kiprotich), dan, in de allerlaatste en allerzwaarste van alle Olympische disciplines, de marathon, treedt Stephen Kiprotich uit de schaduw van gedoodverfd winnaar, de Keniaan Wilson Kipsang Kiprotich. Hij doet dat bovendien op de vooravond van de vijftigste verjaardag van Oeganda’s onafhankelijkheid. Wat een gloriemoment om vlak voor de eindstreep een Oegandese vlag uit het publiek te kunnen plukken en de zege te vieren met de nationale kleuren.

De ceremonie voor de overhandiging van de medailles kon niet plaatsvinden op het afgesproken moment omdat de twee andere medaillewinnaars, beiden Kenianen, op dat moment onvindbaar waren. De uitreiking werd dus geïntegreerd in het slotspektakel van de Olympische Spelen, terwijl de hele wereld toekeek! Geen scenarioschrijver had het zo kunnen bedenken! Wat een eer, wat een zichtbaarheid voor Oeganda na al die jaren in de Olympische schaduw! “Hij is zoals Jezus”, verkondigde een euforische journalist, “hij bewaarde het beste voor het laatste”.

Een gelijksoortige euforie sloeg toe op woensdagochtend, als Kiprotich weer voet op Oegandese grond zette. “Miloenen mensen zijn komen opdagen”, versprak een radiojournaliste zich. Maar ze had bij wijze van spreken wel gelijk, er was nogal wat enthousiast volk op de been, genoeg om de televisieschermen te vullen. De meesten waren afkomstig van Kapchorwa, de geboorteplaats van Kiprotich. De overheid had geen kosten gespaard: hem eerst even laten opfrissen in een vijfsterrenhotel , dan in een Porsche praalwagen met nummerplaat “UG GOLD” naar State House van Entebbe, waar hij aan de ontbijttafel mocht aanschuiven bij president Museveni, samen met de haast voltallige regering die daar een werkvergadering hield, uiteraard voor het oog van de voltallige Oegandese pers. De president overhandigde hem een cheque van 200 miljoen Oegandese shilling (66.000 €).

Geen pluim op Museveni’s hoed

Even daarvoor had de bescheiden atleet een korte maar heldere speech gegeven: dat de Oegandese atleten over onvoldoende faciliteiten beschikken om hun talenten te ontwikkelen, dat de regering zou moeten investeren in sportscholen in het hele land. Hij loofde ook de directeur van zijn vroegere lagere school, omdat die zijn talent had geïdentificeerd en hem had aangemoedigd.

Het is een publiek geheim dat Museveni in de 26 jaren van zijn presidentschap weinig voor sport heeft gedaan. Er doet een mop de ronde, die voor waar wordt verteld. Toen medewerkers hem kwamen inlichten dat Kiprotich had gewonnen, reageerde hij ontstemd: “Weer iemand van de oppositie?”. De voorbije weken heeft de partij van de president immers vier van de vijf tussentijdse verkiezingen verloren. Het duurde een tijd eer tot hem doordrong dat het om de Olympische Spelen ging.

Museveni repliceerde in zijn wederwoord dat niemand kon beweren Kiprotich te hebben voorbereid of gecoacht voor deze Olympische uitdaging. Het was niemand minder dan God die de medaille aan Oeganda had geschonken, aldus de president, zonder met de ogen te knipperen. Hij kondigde toch aan dat er meteen een aanvang zou worden genomen met de bouw van een opleidingscentrum voor atleten op grote hoogte. Dat zou worden vernoemd naar de nieuwe nationale held.

Kiprotich was immers de grens met Kenia overgestoken om te gaan trainen in Eldoret, samen met zijn Keniaanse collega’s. Wilson Kipsang Kiprotich, die brons won, heeft dezelfde familienaam omdat hij tot dezelfde bredere bevolkingsgroep behoort, de Kalenjin, waar ook de equivalenten van de Vlaamse Janssens en Peeters bestaan: vaak voorkomende familienamen. Daarom dat sommigen zelfs het lef hadden de overwinning op te eisen voor Kenia. Maar dat was uit jaloersheid.

Net als diegenen die Kiprotich inmiddels hebben omgedoopt tot Kiprorich. Bovenop de schenking van Museveni (eigenlijk is dit een schenking van het Oegandese volk, brommen sommige journalisten terecht, en niet van the old man)  heeft ook de mediagroep New Vision, die nauw aanleunt bij het regime, een fundraising drive gedaan in de bedrijfswereld. Intussen staat hun teller op 360 miljoen Oegandese Shilling (120.000 €). De minister van financiën heeft aangekondigd dat alle giften voor de medaillewinnaar zullen vrijgesteld worden van belastingen.

Boerenzoon

Waar weinigen blijven  bij stilstaan is dat de Olympisch kampioen nooit zou zijn wie hij nu is zonder de inspanningen van zijn ouders die volledig leven van gezinslandbouw. Sinds ze werden verbannen uit het Mount Elgon National Park in 1965, beschikken ze over 20 are land, een koe en doen ze aan kippenteelt. In de ogen van vele Oegandezen zijn kleine boeren werklozen. Je doet aan landbouw bij gebrek aan beters. Je wordt in dit land eigenlijk boer by default, als je niets beters weet te bedenken, als je afvloeit uit het schoolsysteem dat zich toespitst op een voorbereiding op hogere studies. Zo denigrerend wordt vaak gedaan over boeren.

Niets is minder terecht: de resultaten van de gezinslandbouw zijn de basis van de economie, van de samenleving. Dank zij de inspanningen van familiale boeren gaan miljoenen kinderen naar school, schoppen sommigen het tot minister, zakenman of gouden medaillewinnaar. Kiprotich wordt een nieuw rolmodel voor de Oegandese jeugd, dat is duidelijk. Maar hij is ook het levend bewijs van de draagkracht van gezinslandbouw. Van de overheid heeft hij immers nooit eerder steun gekregen. Ik hoop dat de publieke opinie in Oeganda na het wegebben van de Kipromanie ook tot dat inzicht zal komen.