Mangroverijst

Met enkele collega’s bezoeken we diverse rijstproducerende regio’s in West-Afrika om het potentieel te verkennen voor de uitwerking van een regionaal programma ter versterking van de positie van de georganiseerde rijstboeren in de keten. Guinée-Conakry heeft op dit vlak ontzettend veel te bieden. Het land kent zo maar even vier verschillende methodes om rijst te produceren. Zo heb je bergrijst die volledig afhangt van de regenval. In kleine valleien kan met rivierwater en minimale kanaalaanleg op enkele tientallen hectaren rijst worden geteeld die minder afhankelijk is van de neerslag. In grote vlaktes werden rivieren afgedamd die honderden hectaren tegelijk kunnen bevloeien en productie in het droog seizoen mogelijk maken. Maar het grootste agrarische wonder is zonder enige twijfel de mangroverijst.

Een groot deel van de kust van Guinée bestaat uit gebieden waar de zee diep het land kan indringen, de natuurlijke biotoop van de mangrove. De eerste mensen die deze gebieden hebben bevolkt moeten heel aandachtig het gaan en komen van de zee hebben geobserveerd, en het effect ervan op de natuurlijke plantengroei.

Iedereen weet dat zout nefast is voor planten. Mijn grootmoeder gebruikte zout als herbicide tegen het gras dat tussen de betonplaten op haar erf kwam groeien. Een groot probleem in vele irrigatiebekkens is dat door de verdamping van het water zout uit lagere grondlagen wordt aangezogen en op termijn de landbouwgrond onbruikbaar wordt. Sommige planten zijn bestand tegen zout in de grond, zoals het gras van de prés-salés waarop de Normandische schapen grazen. Maar zeewater gebruiken om rijst te telen? Ik had er nog nooit eerder van gehoord. Dus gaan we dat van dichtbij bekijken.

De weg erheen is druk en chaotisch. Vooral het eerste deel is een kwelling. Conakry is een grote stad van tegen de 5 miljoen inwoners, en op de spitsuren is er veel volk op de baan. Verkeersregels worden hier niet gerespecteerd, laat staan voetgangers of andere weggebruikers. Die verschrikkelijke “elk-voor-zich”-mentaliteit geeft de beste garantie op langdurige verkeersinfarcten. Zelfs het verkeer dat ’s ochtends de stad in tegenstroom verlaat krijgt haar aandeel van het ongemak te verwerken.

In de verkeersstroom vallen vooral de taxi-busjes op. Velen van hen hebben enkel raampjes in de stuurcabine. Achterin heeft de eigenaar door plaatselijke metaalbewerkers openingen in het plaatwerk laten snijden om de passagiers toch van enige zuurstof te kunnen voorzien. De gaten zijn rond of ruitvormig, en niet altijd even symmetrisch. Vaak is de scherpe metaalrand afgelijnd met een rubber randje, maar even vaak is dat niet het geval. Meestal is er ook een opgerold plastieken gordijn voorzien dat kan worden neergelaten als het regent, maar dat heb ik in dit krukdroge seizoen niet in werking zien treden.

Halfweg blijkt de weg geblokkeerd. Vier rivierarmen volgen elkaar op korte afstand op, en zijn overspannen door even zoveel metalen bruggen. Het heeft de overheid behaagd om herstellingswerken uit te voeren aan de vierde brug, alleen heeft ze haar voornemen om de verkeersstroom volledig af te snijden niet op voorhand aangekondigd, op geen enkele manier, niet via de radio, niet op aanplakberichten langs de weg. Resultaat: een kilometerlange file, die in de blakerende zon twee uur moet wachten tot het laswerk achter de rug is.

Onze chauffeur blijkt een tic te hebben. Minstens één keer per minuut zuigt hij op zijn tanden, alsof hij dit nodig heeft om zijn concentratie te bewaren. Het doet me denken aan de knop waar treinbestuurders of scheepskapiteins om de zoveel tijd moeten op duwen als bewijs van hun waakzaamheid, zoniet vallen de motoren automatisch uit. Hij slaat geen minuut over.

Ik kan wel tegen een stootje, maar ik kan je verzekeren, als je enkele uren na elkaar iemand naast je om de haverklap hoort op zijn tanden zuigen, word je toch wel lichtjes ongemakkelijk. Dat we de wagen nu aan de kant moeten zetten drijft de intensiteit van zijn zuiggeluidjes hoorbaar op. Maar er zit niets anders op dan geduldig af te wachten, en dus wandelen we alvast te voet de bruggen over.

Veel sneller dan gevreesd wordt de doorgang dan toch weer vrijgegeven. De chauffeur heeft ergens kolanoten op de kop kunnen tikken die hij gretig wegkauwt, waarop de tsk-geluidjes meteen weer de bovenhand nemen.

Als we het mangroveveld bereiken dringt het gigantische van de onderneming ten volle tot me door. Voor onze ogen stroomt het zeewater door de getijdenwerking het binnenland in langs brede modderige kanalen. Verderop vertakken de kanalen zich, en verspreiden het zeewater over de rijstvelden tijdens het droog seizoen. Het zeewater is hier rijk aan leem, wat de modderige kanalen verklaart, en dat smeuïge sediment wordt door de zee gelijkmatig en gratis afgezet op grote oppervlaktes. De vruchtbaarheid van de bodem wordt op die manier op peil gehouden.

Maar hoe zit het dan met dat zout?

Zodra het regenseizoen begint, worden de zeekanalen afgesloten, en kan het zeewater niet langer de velden bereiken. Door de overvloedige regenval (er valt in 5 maanden tijd vier keer meer water dan in België op een heel jaar) wordt het op de velden achtergelaten zeezout grotendeels weggespoeld, en na zowat een maand kan de rijst al worden uitgeplant. Het systeem is volledig ecologisch en houdt de bodemvruchtbaarheid in stand. Er komen ook geen pesticiden aan te pas, behalve op sommige plaatsen waar de krabbenpopulatie, die verslingerd is op jonge rijstplantjes, te talrijk wordt. Dan worden wel eens crabiciden ingezet.

Het moet dus relatief eenvoudig zijn om deze teeltmethode ecologisch te laten certifiëren, mocht Guinée ooit aan de rijstuitvoer beginnen denken. Voorlopig wordt evenwel nog 30% van de nationale behoeften gedekt door ingevoerde rijst uit Azië. Eigenaardig genoeg is die ingevoerde rijst in Guinée goedkoper dan de lokale rijst. Dat heeft dan weer alles te maken met het gegeven dat het overgrote deel van de lokale rijst wordt bewerkt voor hij wordt ontkaft: de rijst wordt geweekt, en dan een tijd lang in matig heet water of in stoom gelegd, waardoor de voedingsstoffen uit het zilvervlies migreren naar de graankorrel. Dezelfde dag nog wordt hij gedroogd in de gloeiendhete zon. De rijst krijgt daardoor een veel betere smaak en voedingswaarde. Riz étuvé, heet dat hier (parboiled rice in het Engels). Daar kan de ingevoerde industriële rijst uit Azië niet tegenop. Die wordt dan ook goedkoper verkocht dan de eigen productie, en dat maakt Guinée tot een buitenbeentje in vergelijking met de buurlanden, ook al blijft het alsnog nodig om 300.000 ton per jaar in te voeren om de vraag van de bevolking te voldoen. De Guineeër eet immers gemiddeld tegen de 100 kilogram rijst per persoon per jaar. Dat is wel een heel duidelijke illustratie van hoe groot het potentieel voor de intensifiëring van de rijstcultuur is!

Nog erg onder de indruk van de mangroverijst tuur ik de dag erop door het vliegtuigraampje, op terugweg naar Senegal, in de hoop een glimp van de zeekanalen in het kustgebied te kunnen opvangen. Even voordien had het kabinepersoneel een zoet gebakje uitgedeeld. Mijn buurman, een stevige twintiger, heeft er duidelijk van genoten. Tot het vliegtuig zijn wielen in Dakar aan de grond zet zal hij met volle overgave op zijn tanden blijven zuigen.

Ik moet uiteraard terugdenken aan Diallo, onze chauffeur in Guinée. Ik begin zo stilletjes aan te vermoeden dat zijn ontbijt uit lekkere lokale geëtuveerde rijst moet bestaan, en dat hij daar nog de hele dag loopt van na te genieten. Jammer dat ik hem die vraag niet meer kan stellen.