Verleidelijke vijand

Anselme vwambale Musohongoli is vandaag jarig. Hij wordt eenendertig. Of eigenlijk dertig. Zijn ouders hebben indertijd een jaartje gezeurd om hem vroeger naar school te kunnen laten gaan, en dat vervalste geboortejaar staat nu op al zijn papieren. Niets ongebruikelijk hier.

Anselme studeert in Kampala aan de landbouwfaculteit. Hij heeft een tijdelijke opdracht aanvaard om diverse verbeterde houtskoolkacheltjes te testen in real life omstandigheden, om zo zijn studies te kunnen betalen. Voor de duur van zijn opdracht heeft hij bij ons op kantoor onderdak gevonden. Ik ben blij verrast als hij me zegt dat het onderwerp van zijn masterthesis Striga in Congo is.

Tijdens mijn eerste veldbezoek vorig jaar toen ik hier pas was aangekomen, spraken de rijstboeren van Kyatenga me over een vreemde plant met paarse bloempjes die in de rijstvelden groeide. Waar de bloempjes verschijnen geeft de rijst geen opbrengst meer, zeiden ze.

Ik schrok me echt een bult. Zou Striga hier zijn aanbeland? Ze zouden meteen een tuiltje voor mij gaan plukken, terwijl we onze werkvergadering verder zetten. En inderdaad, nog geen kwartier later stond ik vol verbijstering te kijken naar een volgroeide Striga-plant in volle bloei. Nooit eerder gezien in dit deel van Afrika!

Strigazaad ontkiemt als het in de buurt komt van kiemende graanzaden (rijst, maïs, sorghum,…) en nog voor de plantjes boven de grond komen zuigt de pasgekiemde Striga zich al vast op de waardplant om te leven van haar sappen. De graanplant wordt letterlijk leeggezogen, is niet meer instaat tot bloeien en vruchtzetting, en de oogst gaat zo goed als volledig verloren. In sommige streken wordt de parasiet daarom de paarse vampier genoemd. De Latijnse naam betekent gewoon “heks”. Want inderdaad, waar de Striga verschijnt lijken de graangewassen wel behekst.

De laatste jaren is Striga aan een verovering van het hele Afrikaanse continent begonnen. De plant gedijt het best op stikstofarme bodems, en is daardoor in de eerste plaats een bedreiging voor de kleinschalige gezinslandbouw die doorgaans op minder vruchtbare gronden wordt beoefend. Boerinnen die de eigenaardige plant voor het eerst zien opduiken hebben geen benul van het gevaar, laten zich vaak verleiden door de mooie bloemetjes en laten de planten staan. Op het moment dat ze in bloei komen is het onheil echter al geschied, want de waardplant is dan al helemaal leeggezogen. Als bovendien de zaden kunnen afrijpen is de ramp compleet: één enkele plant kan tot een half miljoen zaden voortbrengen, die bovendien decennialang in de grond kunnen blijven wachten tot in de buurt een graanplantje ontkiemt…

Meer dan vier miljoen hectare landbouwgrond zijn intussen besmet in Afrika, en meer dan 80% van de opbrengst op die grond gaat daardoor verloren, samen goed voor een totaal verlies ter waarde van 1,2 miljard USD elk jaar. Je zou dan toch verwachten dat de bestrijding een continentale prioriteit wordt?

Spijtig genoeg is dit slechts erg gedeeltelijk waar. De Bill & Melinda Gates Stichting heeft de IITA 6,75 miljoen USD toegestopt voor de bestrijding van Striga in samenwerking met onder meer CIMMYT en de Universiteit van Wageningen in Nederland, een project dat in juni voor drie jaar is van start gegaan. Het beperkt zich echter tot Nigeria en Kenia.

En wat gebeurt er in Congo? Bitter weinig. Toen een delegatie van de FAO enkele maanden terug langs kwam op kantoor heb ik hen de nieuwe bedreiging gemeld. Hé, zeiden ze, je bent nu al de derde persoon die ons daarover spreekt. Maar van enige actie heb ik nooit iets vernomen.

En dan brengt het toeval me nu in contact met Anselme.

Deze jonge onderzoeker heeft het gevaar van Striga al veel eerder ingezien. Hij trok naar Kampala met een studiebeurs in de hoop van daaruit op Striga in eigen streek te kunnen werken, maar de geldschieter vond dat hij naar de Kasaï moest gaan om daar de omvang van het probleem in kaart te brengen.

Zijn resultaten zijn verbijsterend. De parasiet heeft al beide provincies ingepalmd. En in tegenstelling tot wat algemeen verondersteld werd, namelijk dat Striga hermonthica de meest voorkomende variëteit is, blijkt Striga asiatica met oranje bloempjes er nog veel meer verspreid te zijn.

Anselme heeft het probleem gedocumenteerd. Hij geeft me twee foto’s van aangetaste velden. Schrijnend. Totaal oogstverlies. Hij toonde ze ook aan de provinciale minister van landbouw van Oost-Kasaï. Die heeft er eens naar gekeken, zijn schouders opgehaald, en is op verkiezingscampagne vertrokken. “Moet ik daarvoor zovele gevaren trotseren in voor mij onbekende gebieden, om dan zo behandeld te worden door onverantwoorde politici?”, foetert hij.

Hoe zit het dan hier bij ons in Noord-Kivu? Geen mens die het weet. Er zijn geen middelen om hier aan onderzoek te doen. Anselme zou nochtans dolgraag een doctoraatsonderzoek willen aanvatten op Striga in de Kivu. Maar wie wil dat betalen? Afrika blijkt nog altijd te lijden onder een taalkundige opsplitsing. Als onderzoeker van een Franstalig land blijft het moeilijk de Engelstalige donoren te bereiken.

Zullen straks al onze inspanningen om een duurzame rijstketen op te starten worden teniet gedaan door deze verleidelijke maar verderfelijke vijand? Hoog tijd om aan de internationale alarmbel te trekken!