Cana limpa, "proper" suikerriet, bestaat dat?

De uitputtingsslag begint in het holst van de nacht, als bussen de arbeiders in de stad Rio Brilhante ophalen. De Indiaanse arbeiders zijn erg gehecht zijn aan hun gemeenschap. Daarom verkiezen ze deze dagelijkse odyssee boven een langer verblijf van 2 of 3 maanden op de suikerrietplantage zelf. De blanke en zwarte seizoensarbeiders uit het arme noordoosten van Brazilië hebben geen keuze: hun verblijf zal 9 maanden duren, duizenden kilometers ver weg van hun familie. Heel hun wezen straalt de typisch Braziliaanse „saudade” uit (een soort nostalgie).

Staking

De nood aan arbeiders is groot in de suikerrietfabriek (want de oogst moet op tijd binnen), maar toch moet de loonkost gedrukt.
Tot onze verbazing is er veel volk bij de barakken waar Indiaanse arbeiders uit verder gelegen dorpen logeren. Zopas werden ze collectief ontslagen, zo blijkt. Ze eisten een beter loon, maar in plaats daarvan moeten ze ophoepelen, na 24 dagen arbeid in plaats van 70, zoals bepaald in hun contract. Nu zitten ze hier vast omdat de directie geen bussen terug wil inleggen. „Terere” drinkend (op basis van “erva mate”, een opwekkende thee) en naar schreeuwerige muziek luisterend, hangen de jongere Indianen lusteloos rond. Langzaam verteren ze hun voedselreserves temidden van deze suikerwoestijn.

We rijden verder naar een gehucht buiten de fabrieksplantages (zo’n 3.000 hectaren groot). Hier logeren de ervaren suikerrietkappers uit het noordoosten. De haast gezellige huisjes contrasteren fel met de barakken, bestaande uit 4 slaapzalen, elk met 12 stapelbedden, rondom een centrale, stinkende latrine. De discriminatie van de indianen is overduidelijk. Niet alleen verdienen ze minder, ook werken ze veel meer, 12 uur in plaats van 8. En dit in een moderne ethanolfabriek, die haar “ethisch” label hoog houdt.

En het ergste moet nog komen. Het kapseizoen is maar net begonnen, de arbeiders zijn nog fit en er wordt al eens gelachen. Dat verandert naarmate het seizoen vordert. Tegen augustus lopen de spanningen op en wordt de sfeer grimmig. Want dan wordt de oogst opgedreven om te vermijden dat het suikerriet uitdroogt. Als de uitputting toeslaat en het salaris onvoldoende blijkt om het gezin thuis te onderhouden, dreigen conflicten.

Droge mond

We doorkruisen de 30.000 hectaren gehuurde plantages rond het bedrijf. Bij de rivier zien we hoe rivierwater opgepompt wordt om de dorstige suikerrietvelden te bevloeien en de dorst te lessen van de arbeiders, zwetend onder hun beschermkledij in de hete zon. Maar het gulzigst is de ethanolproductie zelf: voor één liter ethanol is 13 liter zuiver water nodig. Je zou er een droge mond van krijgen.

We rijden verder door het labyrint van oneindig groene muren. Gelukkig laten de opzieners ons min of meer met rust omdat we op weg zijn met een locale vakbondsleider. Uiteindelijk vinden we een veld dat nog nasmeult. Temidden van al dat roet kappen arbeiders de kale rietstengels waar de avond voordien het bladgroen is afgebrand. Iedere arbeider moet een strook stengels van honderden meter lang uit de rode aarde kappen: goed voor 10 tot 15 ton, wat 7 tot 10 euro opbrengt.

Als dit „proper” suikerriet moet voorstellen, wat moet „vuil” riet dan zijn? We voelen ons voyeurs op de backstage van onze wereld, waar in naam van de vooruitgang miskleunen gebeuren die alle verbeelding tarten.