Bekentenis, Vergeving en Verzoening

Hoe kan je moorden plegen en vreselijke misdaden begaan, en er toch nooit voor veroordeeld worden? Wel, het is best eenvoudig. Je komt aan de macht door middel van een staatsgreep. Eenmaal je aan de macht bent, vermoord je enkele mensen. De angst onder de bevolking is daardoor zo groot dat niemand nog kritiek durft te geven.

Nu kan je gemakkelijk andere misdaden begaan. Niemand die er wat van zal zeggen. Je kan zelfs een halve burgeroorlog voeren. Vergeet je eigen belangen zeker niet tijdens dit conflict. Je bankrekening moet gevuld zijn voor als je de macht moet afstaan. Het leven van een dictator kan best aangenaam zijn.

Als je geluk hebt, komt er nooit een onderzoek, en ben je er meteen vanaf. Komt dat onderzoek er toch, dan is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het grondig vertraagd wordt.
Ondertussen werk je - rekening houdend met de regels van de democratie – aan je politieke carrière. Bouw een sterk netwerk uit, wordt leider van een nationalistische partij en creëer een grote achterban. Op nationaal vlak ben je dan wel geen dictator meer, er is niemand die je zal tegenhouden binnen je eigen partij.

Nu moet je enkel nog opnieuw aan de macht komen. Verlies daarbij de tijd niet uit het oog. Dat onderzoek zal niet eeuwig aanslepen. Ooit start het proces.
Eenmaal je aan de macht bent, hoef je enkel wat stromannen in het parlement te plaatsen. Zij zorgen voor de kers op de taart. Een wet die je amnestie verleent voor alle misdaden begaan in een bepaalde periode.

En oh, toeval, blijkt die amnestie nu net over de periode te gaan waarin jij het land met heel harde hand bestuurde! Het leven kan toch mooi zijn.

Het lijkt het scenario van een of andere B-film, waarin het slechte overwint. Geen miraculeuze wending waarbij de sympathieke held zorgt voor een mooi einde, of waarbij een bizar toeval de slechterik toch ten val brengt.

Het is echter geen filmscenario maar gewoon, het alledaagse leven van een president in Suriname. Of tenminste toch de manier waarop vele Surinamers het ervaren.

Derde keer goed keer

Op 5 april werd dit scenario afgerond. Het Surinaamse parlement, ook gekend als De Nationale Assemblee, keurde de Amnestiewet goed. 28 stemmen voor en 12 stemmen tegen.
Het was meteen de derde keer dat president Bouterse amnestie kreeg.

Een eerste maal was voor de staatsgreep van 1980. De sergeantencoup, die hem aan het hoofd van het leger bracht, en bij uitbreiding aan het hoofd van het land. Want de officiële president was in die tijd niet meer dan een marionet.

In 1992 kwam een tweede maal amnestie. Daarbij kreeg Bouterse vergiffenis voor alle misdaden tussen 1989 en 1992. De Binnenlandse Oorlog is nooit de mooiste pagina uit de Surinaamse geschiedenis geweest, en zal dat ook nooit worden. Maar in de periode ´89 tot ´92 werd meerdere malen de grens van het aanvaardbare overschreden. Als hele dorpen van de kaart worden geveegd, dan gaat men net dat stapje te ver.

En ´derde keer goed keer´ is een mooie uitspraak moet Desi Bouterse gedacht hebben. De Amnestiewet werd uitgebreid naar de periode 1980-1992. Dat er in 1982 vijftien vooraanstaande critici van het militair regime van Bouterse werden vermoord, is enkel een bijzaak. Dat Bouterse, als toenmalige leider van het leger, verantwoordelijk is voor deze moorden is enkel een bijzaak. Dat Bouterse waarschijnlijk persoonlijk opdracht gaf voor deze moorden is opnieuw enkel een bijzaak.

En dat hij als kers op de taart mogelijks enkele van deze moorden zelf pleegde is voor een laatste maal enkel een bijzaak.
Het gaat er hem om dat gebeurtenissen uit het verleden vergeten kunnen worden, zodat heel Suriname zich ten volle kan richten op de vooruitgang van het land.

Nieuwe wind

Bij de goedkeuring van zo’n ‘historische’ wet laaien de emoties hoog op. Bij de eerste poging werd het quorum niet gehaald. Er waren niet genoeg parlementariërs aanwezig. De orkestmeester was blijkbaar vergeten dat twee coalitieleden in het buitenland waren. En hun aanwezigheid was dus noodzakelijk. Nochtans was er op het Onafhankelijkheidsplein alles in gereedheid gebracht voor een overwinningsfeest. Eetstandjes, biertenten, stoeltjes, een podium en een massa die met bussen werd aangevoerd. ‘El presidente’ kwam zelfs even de menigte groeten. Populisme ten top.

Na enkele emotionele dagen vol discussie, pogingen tot oponthoud, wijzigingen van onbelangrijke details en oproepen tot protest, werd zowat een week later de omstreden wet goedgekeurd.

Maar er was wel een ‘mooie’ toegeving van het parlement, er zal een waarheidscommissie komen, die alles moet opklaren. Verdachten, getuigen en betrokkenen kunnen hun verhaal doen, zonder voor consequenties te moeten vrezen. Lekker openhartig vertellen wat er werkelijk gebeurd is. En nadien kan iedereen elkaar in de armen vliegen voor verzoening. De logica is een beetje omgedraaid natuurlijk, want is de standaardvolgorde niet bekentenis, vergeving, verzoening?

Het zal wel de vernieuwende wind zijn die door het land waait. Die werd door Bouterse beloofd toen hij aan de macht kwam. Alleen vertelde hij niet erbij dat dat windje zou uitmonden in een kleine orkaan.

Politiek strateeg

En nog geen dag nadat De Nationale Assemblee de Amnestiewet goedkeurde, zette vicepresident Amerali zijn handtekening onder de wet. Wie zegt er nog dat de overheid van Suriname traag werkt?! Dit bewijst nog maar eens dat Bouterse een uitstekend politiek strateeg en een fantastische demagoog is. Net voordat het voorstel omtrent de Amnestiewet wordt ingediend, kondigt de president aan dat hij zijn kabinet zal herschikken. Nieuwe ministers waar nodig en enkele van de huidige ministers op een andere post, waar ze meer tot hun recht komen. Vervolgens komt het nu al legendarische voorstel voor de Amnestiewet. Suriname in rep en roer, het enige gespreksonderwerp voor de komende dagen tot weken is bepaald.

Bouterse zelf probeert op alle manieren duidelijk te maken dat hij niets met deze wet te maken heeft. “Hij heeft het te druk met de reshuffling.” Als bij toeval wordt de wet ondertekend wanneer Bouta in het buitenland is. Dus moet vicepresident Amerali tekenen. Sterk staaltje politieke planning, want zo ondertekent de president niet een wet die betrekking heeft op zichzelf. Nog maar eens een bewijs dat Suriname geen bananenrepubliek is. (Een bananenrepubliek is volgens Van Dale ‘een smalende benaming voor een politiek instabiel, corrupt land in Midden- en Zuid-Amerika, dat vaak rijk is aan grondstoffen en waar staatsgrepen en revoluties aan de orde van de dag zijn.)

Het brandt in Suriname. Maar geen paniek! Daar is brandweerman Bouterse om het ongenoegen te blussen. Door een prijsdaling van basisgoederen als bonen en soep krijgt hij de massa even stil.

 Ten slotte hoor je zelf helemaal niks meer over de Amnestiewet, want alle media-aandacht wordt opgeslorpt door de’ finale van de herschikking’. Als bij toeval verdwijnen alle partijen die moeilijk deden bij de goedkeuring van de Amnestiewet uit het kabinet en bij uitbreiding uit de coalitie. Maar laat het duidelijk wezen: “De stemkeuze omtrent de Amnestiewet heeft deze herschikking niet beïnvloed”, aldus Desire Bouterse. Worden er nog kandidaten gezocht voor de ‘Comedy Casino Cup’ van Canvas?!

Terwijl in De Nationale Assemblee beslist werd om wat zand te gooien over het verleden, werden enkele kilometers verder, zware uitspraken gedaan op het proces over de Decembermoorden. Voor de eerste maal werd Bouterse echt beschuldigd van moord. Medeverdachte Ruben Roozendaal durfde publiekelijk te verklaren, dat de president persoonlijk een kogel door het hoofd van Cyrill Daal en Soerindre Rambocus heeft gejaagd. Niet dat dat nieuw was voor Surinamers. Als er gezocht wordt naar een voorbeeld om de term ‘een publiek geheim’ te illustreren, dan mag dit wel in de top tien.

Een zitting met een vooraf bepaald verloop

Maar het Surinaamse proces van de eeuw dreigde een zaak voor niets te worden. Even werd de schijn hooggehouden. Op 13 april, een grote week na de goedkeuring van de Amnestiewet, stond opnieuw  een zitting van de krijgsraad op het programma. En het programma van die zitting lag ook al bijna vast. Zitting openen, auditeur-militair aan het woord, verdediging van de verdachten vragen om het proces te stoppen op basis van de Amnestiewet … Tot daar was alles eigenlijk beslist. Wat daarna zou volgen was de enige onbekende in dit vraagstuk.

En zo geschiedde ook. Na de opening vroeg de auditeur-militair,Roy Elgin om het proces voor onbepaalde tijd te schorsen, totdat de wet wordt getoetst door een nog op te richten constitutioneel hof. En vervolgens komt de advocaat van Bouterse, Irwin Kanhai vragen om het OM niet ontvankelijk te verklaren. Een vraag waarover de krijgsraad zich moest beraden.
En dan volgt een grote anticlimax: de krijgsraad heeft meer beraadtijd nodig. De zitting wordt geschorst en een volgende bijeenkomst staat gepland op 11 mei.

Wat vrijdag zal volgen is voer voor speculatie. Wordt de Amnestiewet aanvaard, en eindigt het proces hiermee? Of legt de krijgsraad de beslissing van het parlement naast zich neer en gaat het proces toch verder?

Als de krijgsraad de Amnestiewet ‘aanvaardt’, kunnen Bouterse en zijn medeverdachten beginnen juichen, of toch voor eventjes. Het proces wordt dan enkel heropgestart als een volgende regering de Amnestiewet terugdraait, of als internationale organisaties Suriname verplichten om deze omstreden wet in te trekken.

Heeft de krijgsraad toch het lef om de vraag van advocaat Irwin Kanhai naast zich neer te leggen, dan wordt het waarschijnlijk wachten op de komst van een constitutioneel hof. Deze moet de wet vervolgens toetsen aan de grondwet. Maar van zo’n hof is nog lang geen sprake, dus ook in dit geval, wordt het vervolg van het proces voor een lange tijd uitgesteld.

Zaak afgesloten en nu verder werken aan de toekomst?!

De Amnestiewet verdeelt Suriname in drie kampen. De eerste groep heeft geen interesse in politiek en laat het dus allemaal niet aan hun hart komen, maar deze groep moet even buiten beschouwing worden gelaten.
Vervolgens blijft er, zoals een goed maatschappelijk probleem vereist, een pro- en een contrakamp over. De voorstanders van de Amnestiewet willen vooruitgang voor het land, hebben enkel oog voor de economie, kennen hun geschiedenis niet zo goed of volgen Bouterse blindelings. Echte demagogen kunnen massa’s beïnvloeden, kijk maar zeventig jaar terug in de geschiedenis.

Zij die wel problemen hebben met de Amnestiewet, zijn de nabestaanden van de slachtoffers, mensen die naar eigen zeggen ijveren voor een echte rechtsstaat, hoogopgeleiden, tegenstanders van Bouterse, inwijkelingen, mensen die graag protesteren en andere halve Surinamers.

Bouterse omschreef die laatste groep afgelopen zaterdag als ‘volksvijanden van Suriname’. “Waarom hebben die mensen enkel aandacht voor vijftien mensen die afgelopen driehonderd jaar zijn komen te gaan? Laten we ook aandacht hebben voor politieagenten en militairen die door geweld zijn overleden. Of voor de vele inheemsen en marrons die onnatuurlijk gestorven zijn. Ook het gewone volk kent zijn slachtoffers!”, aldus een bevlogen president tijdens een eenheidsmanifestatie, georganiseerd door de coalitie. Een volksfeest in Surinaamse stijl: op het Onafhankelijkheidsplein, met in bussen aangevoerde mensen, gratis eten en gratis drank. ‘Lang leve de president!’

Tot nu toe was het hoogtepunt van de protesten een stille mars. Tussen de drie- en vijfduizend ontevredenen, gekleed in zwart en wit die hun stem (niet) laten horen terwijl ze voor het presidentieel paleis en het parlement marcheerden. Een indrukwekkend antwoord op de acties van het parlement.
Eén procent van de Surinaamse bevolking die op straat durft te komen. Alsof er 110 duizend Belgen in de straten van Brussel  zouden komen demonstreren. Groot in Suriname blijft een relatief begrip.

Internationale reactie

Er kwam internationale reactie van onder andere Amnesty International, de VN-Hoge Commissaris inzake Mensenrechten, de Inter-Amerikaanse Commissie inzake de Rechten van de Mens en de Coalitie voor het Internationale Strafhof (CICC). Nederland zorgde voor de komische noot. Er werd bij Europa gepleit voor druk tegen Suriname, regeringsleden wilden een visumverbod voor verdachten van de Decembermoorden. De Nederlandse regering zou actie ondernemen. Enkele dagen later had Nederland helemaal geen regering meer, en lachten Bouterse en zijn kompanen stiekem in hun vuistje.

Maar Europa heeft blijkbaar toch geluisterd naar de vraag van onze noorderburen. Er komt een politiek gesprek, de Artikel 8-dialoog genaamd. Dit is de laatste stap voor er effectieve sancties worden getroffen. Het politiek babbeltje dat de Europese Unie met de Surinaamse regering wil hebben moet leiden tot harde afspraken over het naleven van de rechtsstaat.
Tijdens dat gesprek zal de televisie waarschijnlijk aan staan, want het gesprek is op 11 mei. Net de dag dat het proces wordt vervolgd.

In het slechtste geval kan dus meteen onderhandeld worden welke sancties Europa zal uitvaardigen, dat bespaart een telefoontje of brief van Brussel naar Paramaribo.