Lost in translation in het verlaten landschap van Namibië

Men schat dat er in Namibië tussen de tien en dertig talen zijn, afhankelijk van welke criteria je gebruikt om een taal te onderscheiden van een dialect. De Indo-Europese, de Bantu en de Khoisan taalfamilies zijn alle drie vertegenwoordigd. Dat een dergelijk talenkluwen voor problemen kan zorgen, is niet verrassend.

Het verleden afschudden met een nieuwe officiële taal

Het huidige Namibië bestond zowel tijdens de Duitse als de Zuid-Afrikaanse bezetting uit vele verschillende culturele groepen met verschillende talen. Bij de onafhankelijkheid stelde de SWAPO, de regerende partij, het Engels als officiële taal in. Daarmee hoopte men vooral het Afrikaans, de taal van de onderdrukking, te bannen. Veel mensen associeerden Afrikaans immers met repressie.

De voordelen van het gebruik van het Engels als officiële taal zijn niet ver te zoeken. Het zorgt bijvoorbeeld niet alleen voor eenheid in deze culturele smeltkroes, maar voorkomt ook dat bepaalde stammen of bevolkingsgroepen voor- of achtertrokken zouden worden. Het Engels was en is immers voor zowat iedereen een tweede taal. Verder geeft het Engels Namibië een internationale uitstraling.

Wanneer Engels overal is, maar niet iedereen het (goed) spreekt

Het zogenaamde English-only taalbeleid heeft echter ook een negatieve impact op het leven van een deel van de bevolking. Veel mensen spraken het Engels helemaal niet toen het werd ingesteld als officiële taal. Hoewel, vooral onder invloed van het onderwijs, meer en meer mensen Engels spreken, zijn er nog steeds heel wat ouderen, laagopgeleiden en leden van geïsoleerde gemeenschappen die de lingua franca niet spreken.

Een groot deel van de bevolking wordt bijna automatisch uitgesloten van nieuws en politiek.

Dat redelijk wat inwoners van Rundu geen notie hebben van het Engels, werd mij meteen al duidelijk na het bezoeken van enkele kerken. In de kerk van mijn gastfamilie werd de dienst in het Ngangela gehouden. In een andere kerk die ik bezocht, was de mis tweetalig en maakte men gebruik van een vertaler. Ook getuigenissen van kerkleden gebeurden meestal in een lokale taal, om vervolgens naar het Engels vertaald te worden.

Ook televisie, radio en kranten zijn grotendeels in het Engels. Hierdoor wordt een groot deel van de bevolking bijna automatisch uitgesloten van nieuws en politiek.

Engels is bovendien de instructietaal. Dat zou je als een goede zaak kunnen beschouwen, omdat zo iedereen de officiële taal van Namibië leert. Toch bemoeilijkt dit beleid tegelijk het leerproces. Leerlingen hebben soms moeite om de lessen te begrijpen en leerkrachten spenderen veel tijd aan het verklaren van woorden. Bovendien beheersen leerkrachten het Engels niet altijd naar behoren, het is voor hen immers ook een tweede taal.

De familie waar ik bij verbleef, zijn oorspronkelijk immigranten uit Angola en spreken thuis Ngangela. Daarom hebben de oudere familieleden, die niet in Namibië opgroeiden, slechts een bescheiden kennis van het Engels. Ook enkele jongeren die in Angola naar school gingen, spreken weinig tot geen Engels. Dat zorgt ervoor dat zij op veel vlakken beperkt worden tot hun eigen gemeenschap.

Verschillende situaties, verschillende talen

Door de ingewikkelde taalsituatie in Namibië, is het echter wel aangewezen verschillende talen te spreken om goed te kunnen functioneren in de maatschappij. Minga, mijn gastvrouw in Rundu, is daar een uitstekend voorbeeld van. Haar moedertaal is Ngangela, maar de voertaal op haar basisschool in Angola was Portugees. Op de middelbare school in Namibië leerde ze dan weer Engels. Ook Kwangali, de belangrijkste taal in de streek waar ze woont, beheerst Minga goed. Ten slotte kan ze ook een mondje Afrikaans. Deze vrouw heeft zich dus op een geslaagde manier van enkele van de vele talen van het land meester gemaakt, maar zoals hierboven besproken springt niet iedereen zo vlot om met de veeltaligheid in Namibië.

Heel wat Namibiërs worden dus verplicht meer dan twee talen te spreken, soms zelfs drie of vier. Welke taal ze gebruiken, hangt veelal af van de situatie. Daar Engels de onderwijstaal is, gebeuren wetenschappelijke, vaktechnische en intellectuele conversaties meestal in die taal. Voor bepaalde woorden die enkel op school worden gebruikt, is er vaak geen equivalent in de thuistaal.

De thuistaal is dan weer iets waar mensen naar grijpen als ze met familie spreken of emotioneel worden. Een leerkracht die boos wordt, zal bijvoorbeeld in zijn moedertaal beginnen te spreken, zeker als dat ook de taal is van zijn leerlingen.

Verenigen of uitsluiten?

Het Engels als enige officiële taal in Namibië heeft dus zowel voordelen als nadelen. Voor sommigen betekent het gemakkelijker communiceren met zowel landgenoten als buitenlanders, voor anderen betekent het een pijnlijke uitsluiting van nieuws, politiek, jobs en zoveel meer. Die laatsten zijn dus letterlijk lost in translation.