16 jaar democratie, maar nog geen verzoening tussen de Zuid-Afrikanen

Ik bezocht onlangs, geheel toevallig, het Vrijheidspark in Pretoria. Dit park wil ‘het nieuwe Zuid-Afrika’ vieren en hulde brengen aan mensen die gestreden hebben voor vrijheid en menselijkheid. Ook wil het park de nationale diversiteit van het land vieren en verzoening en ‘het bouwen van de natie’ benadrukken.

Het is een indrukkwekkende site met verschillende symbolische monumenten die de geschiedenis, cultuur en spiritualiteit van Zuid-Afrika in de verf zetten. Zo is er een ruimte waar de ‘voorouders’ van de gesneuvelden ‘rusten’ en waar je je schoenen moet uitdoen en handen moet wassen alvorens de site te betreden. Indrukkwekkend is de ‘wall of fame’, waar de namen van duizenden en duizenden mensen staan die op een of andere manier aan de vrijheid van Zuid-Afrika hebben bijgedragen. Deze wall of fame is het meest controversiële gedeelte van het Vrijheidspark. De namen van blanke gesneuvelde soldaten mochten niet op de muur. De reden hiervoor is dat degene die onderdrukt heeft toch niet samen met ‘de onderdrukte’ op dezelfde muur kan staan? “Dan lijkt het alsof de onderdrukte niet heeft afgezien en de strijd voor niets is geweest”, zegt de gids. De blanken in Zuid-Afrika kunnen er alvast niet mee lachen, als er verzoening moet zijn, dan moet iedereen zijn verleden gerespecteerd worden, toch?

Zulk monument moet dan ‘het verzoende Zuid-Afrika’ voorstellen, maar er is zelfs geen eensgezindheid over wie zijn naam er nu mag ophangen.

Ik woon in een groot huis, samen met de eigenaar, een blanke Zuid-Afrikaan. Een vriendin van me zocht nog een plekje om enkele maanden te wonen, en in ons huis is er plaats genoeg. De eigenaar had geen probleem en mijn vriendin stond op het punt om in te trekken. Tot de eigenaar hoorde dat mijn vriendin haar lief zwart is. Hij zou natuurlijk bezoekjes brengen en ook wel is blijven slapen als hij in de buurt was. De eigenaar roept me apart en zegt dat hij het niet wil dat haar lief op bezoek komt, want ja, hij is een blanke man en hij zou zich ‘oncomfortabel’ voelen als er een zwarte man op bezoek komt. Mijn vriendin is dus niet bij ons ingetrokken.

Ik vond dit zeer frappant want de eigenaar was nog maar 12 jaar in 1994 en is dus voornamelijk opgegroeid, gestudeerd etc. in democratisch Zuid-Afrika. Hij is de baas van een zaak waar vele zwarten werken, de huishoudster is zwart en de tuinman is zwart. Maar daar is dan ook alles meegezegd. Hij leeft een volledig afgescheiden leven van de zwarten. Zwarten zijn er om te werken en te helpen in het huishouden, maar niet om mee bevriend te worden, niet om in je huis ‘op bezoek’ te krijgen. De huishoudster, die soms blijft slapen, mag zelfs niet in de logeerkamers liggen, maar moet in de veranda een matras op de grond leggen. Wanneer ik haar vroeg waarom ze niet in de logeerkamer kwam liggen zei ze “daar is geen plaats voor mij”.

Een andere kennis, colored (dat is een mix tussen zwart en blank, die vooral wonen in de Kaap en die praten met een specifiek accent), kan geen accommodatie vinden voor enkele maanden in Pretoria omdat, als hij belt om te reageren op een advertentie, hij steevast te horen krijgt dat ze al iemand gevonden hebben (ze horen aan zijn accent dat hij colored is). De ‘betere’ buurten in Pretoria zijn de buurten waar de blanken wonen, en als je als zwarte of colored in deze buurten wilt wonen, kan je het vergeten (ook al kan je makkelijk de huur betalen).

En zo zijn er nog veel meer verhalen te vertellen. Zwarten worden door blanken beoordeeld op ‘hun zwart zijn’ en niet op enige andere aspecten van hun persoonlijkheid. Ik veralgemeen nu, maar dit is de trend die ik hier in Pretoria steevast meemaak. Pretoria is wel een zeer ‘blanke’ stad, maar toch zegt dit veel over het feit dat de verzoening ver zoek is en dat het waarschijnlijk nog decennia zal duren vooraleer er echte verzoening zal plaatsvinden.