Heimwee, militantisme en wederzijdse steun

“Ik was linkse militante op school. Op mijn zeventiende ben ik moeten vluchten, zonder mijn humaniora te beëindigen. Ik herinner me de dag 14 april 1972 nog zeer goed. Het was een dag vol geweld. De militairen zijn ons thuis komen opzoeken, alles werd overhoop gegooid. De mannen werden geslagen en meegenomen.” Silvia Fiori stopt met vertellen. Ze ademt diep in en vertelt verder.
“Ik was de enige vrouw. Ze hebben me gelaten en zouden later terugkomen om voor mij ‘te zorgen’. Ik ben naar Chili gevlucht, waar ik een paar maanden vrij rustig heb kunnen leven. Ik werkte voor het Latijns Amerikaans Centrum voor Volwassenenonderwijs. Tot 11 september 1973. Die andere vreselijke dag in mijn leven. Ik woonde op enkele woonblokken van het Palacio de la Moneda, het presidentiële paleis dat door Generaal Augusto Pinochet gebombardeerd werd. Het was een zeer moeilijk moment voor links Latijns Amerika. Met de dood van Salvador Allende ging alle hoop op verandering in Chili verloren.”  
Danilo Perez was op dat moment ook politiek vluchteling in Santiago, net als vele andere Uruguayanen. De syndicalist heeft moeten vluchten vóór de staatsgreep in zijn land. “Tijdens de laatste jaren van de democratie was de situatie in Uruguay al zeer slecht voor linkse activisten. Wij waren gewoon syndicalisten, geen guerrillero’s, maar iedereen had op een of andere manier gecollaboreerd met de linkse rebellen en werd op dezelfde manier behandeld. De gevangenen werden gefolterd om namen vrij te geven. Vanuit de gevangenis kwam het bericht dat ze me mijn naam opgegeven hadden en dat ik moest vluchten.”
Perez vluchtte naar Argentinië, maar werd ook daar vervolgd. “De Argentijnse politie werkte nauw samen met die van Uruguay. Al diegenen die in Buenos Aires gebleven zijn, zijn ontvoerd of vermoord. Mijn broer is toen maandenlang verdwenen. In Chili waren duizenden buitenlandse vluchtelingen die beschermd werden door de Verenigde Naties. Na de staatsgreep van Pinochet werden we verdeeld onder verschillende landen.”  
 ‘Belgische jaren’
Danilo Perez en Silvia Fiori kwamen als politiek vluchteling in België terecht. “We werden zeer goed ontvangen door NGO’s en politieke partijen in Brussel. De staat stond toen nog niet in voor de opvang van vluchtelingen, maar er waren toch al computerklassen, lessen Frans, vakopleidingen, tal van activiteiten die ons in staat moesten stellen ons te integreren in de arbeidsmarkt. Het was een tijd van volledige werkgelegenheid, ik ben onmiddellijk beginnen werken in fabrieken,” vertelt Perez.
“Als vluchteling deden we ook veel inspanningen om ons land te blijven helpen. De Chileense staatsgreep was vers van de pers, er was een grote solidariteitsbeweging. Na de staatsgreep in Chili was Uruguay aan de beurt, daarna Argentinië. Verschillende comités volgden de situatie in hun land van herkomst op de voet. Ik heb veel met Amnesty International samengewerkt om de repressie en de folteringen in Latijns Amerika aan de kaak te stellen. De ‘Belgische jaren’ waren zeer intens en interessant. Er was veel uitwisseling tussen al de vluchtelingen, de intellectuelen en de politici in ballingschap.”  
Voor Silvia Fiori was aankomen in België niet even gemakkelijk. “Mijn vriend en ik kwamen toe op een plaats waar we niet wilden zijn. Het was een ander land, een andere cultuur, een andere taal. Ik was nog zeer jong, ik miste mijn familie, mijn vrienden. Het was een periode van intense eenzaamheid.” Fiori heeft een studiebeurs gekregen om in Leuven aan de UCL psychologie te studeren. Het was een woelige periode, temidden de taalstrijd. “Na driemaal een land te moeten ontvluchten, werd ik ditmaal van stad verplaatst. Ik verstond niet waar al die commotie voor nodig was.”
Vandaag beschouwt Fiori België als haar tweede vaderland. “Mijn beide zonen zijn in Leuven geboren, hun eerste woorden waren in het Nederlands. Ik verstond er niets van. Als kind voelden zij zich Belg, ze wilden niets horen van Uruguay, dat vreemde land dat ze nooit gekend hadden. Ze weigerden zelfs Spaans te spreken. Zij waren niet Uruguayaans zoals ik. Dat was pijnlijk, ik voelde het aan als nog een overwinning van de dictatuur.”  
Samenleving die gehoorzaamt
De staatsgreep in Uruguay kwam in 1973. Juan María Bordaberry was democratisch verkozen als president. Enkele maanden later ontbond hij het parlement met de steun van het leger. Horacio Valeron was toen 13 jaar oud. Hij heeft als knaap school gelopen tijdens de jaren van de dictatuur. “De economische gevolgen van de dictatuur hebben hun tol geëist op de middenklasse, die omlaag gestuwd werd.
Voor die jongeren was er geen geld om te studeren en dus geen kans om uit de negatieve spiraal te komen. De bewegingsvrijheid werd sterk beknot. Het was verboden bijeen te komen, zelfs voor een verjaardagsfeestje moesten we de toelating vragen. Er was overal censuur, in de pers, de muziek, film, radio, televisie… Toekomen in België was een echte aderlating. Ik was 21 jaar oud, alles was nieuw. Brussel was een mix van vrijheden en aangename mensen. Ik kreeg voor het eerst de kans om uit te gaan, naar muziek te luisteren, veel menselijke contacten te maken…”  
Nieuw land bouwen
In totaal zijn drieduizend politieke vluchtelingen uit Uruguay – een land met 3,5 miljoen inwoners – met hun gezin naar Europa gevlucht. België heeft zo’n tweehonderd vluchtelingen opgevangen, waarvan de helft in Brussel verbleef. Daarvan is na de val van de dictatuur een kleine dertig procent in België gebleven, de rest is teruggekeerd om er te bouwen aan een nieuw land.
“Ik werkte tien jaar lang als psychologe voor een rehabilitatiecentrum dat als taak had de sociale en arbeidsreïntegratie van de slachtoffers van de repressie te vergemakkelijken. Artsen, sociale assistenten, psychiaters en psychologen werkten onbezoldigd om de mensen te helpen,” vertelt Fiori, die bij haar terugkeer een diploma psychologie op zak had.  
“Vele Uruguayanen zijn teruggekeerd na de val van de dictatuur om hun politieke partijen opnieuw op te starten of om hun werk te hervatten. Anderen, zoals ik, wouden gewoon opnieuw een normaal leven leiden,” zegt Perez, die met zijn Belgische vrouw en hun dochter teruggekeerd is naar Montevideo. Horacio Valeron was ondertussen ook met een Belgische getrouwd. Zij zijn teruggekeerd om aan buurtwerk te doen.
“Na de dictatuur was er veel werk om onze cultuur te ontwikkelen,” zegt Valeron. “De dictatuur had als doel de samenleving te veranderen in iets dat gehoorzaamt. Dat merken we vandaag nog. De lagere sociale klassen zijn nog steeds onderdanig, apathisch. Als ze niet akkoord zijn met een beslissing van de lokale autoriteiten, dan doen ze gewoon niets. Ze formuleren geen tegenvoorstel, ze durven niets te vragen aan een verantwoordelijke.”
Bij zijn thuiskomst heeft Valeron in zijn geboortewijk een cultureel centrum geopend om de kinderen nieuwe perspectieven te bieden. “Voor meisjes waren er helemaal geen activiteiten en jongens moesten trachten de nieuwe Maradona te worden. Wij wilden de kinderen een ware kans geven om zich te ontwikkelen in een aangename omgeving.”