De Vloek van de Bananenrepubliek

Manuel Zelaya zal zich wel eens twee keer in de ogen gewreven hebben, toen hij op 28 juni 2009 uit bed stapte. Op de drempel stonden elitetroepen van het nationale leger, om Zelaya vervolgens gewapenderhand op het vliegtuig richting Costa Rica te zetten. De Hondurese president was afgezet.
 
Socialistische cowboy

Zelaya had zich voordien tot 18 keer schuldig gemaakt aan inbreuken op de grondwet. Sinds zijn verkiezing in 2005 had hij het land steevast op een linkse koers gestuurd, onder het goedkeurend oog van Venezolaans president en leider van nieuw-rood in Latijns-Amerika, Hugo Chavez. Na succesvolle experimenten in onder meer Bolivi[e en Nicaragua, stond Honduras met stip bovenaan Chavez´lijstje. Toen Zelaya zich begin dit jaar herverkiesbaar wilde laten stellen, was de maat vol voor de Hondurese oppositie.  Het hoogste gerechtshof verklaarde dat de president de grondwet had overtreden en op last van het parlement zette het leger hem aan de deur. Interim-president werd Roberto Micheletti, voordien voorzitter van datzelfde parlement.

Met het vooruitzicht van de verkiezingen op 29 november, was de spanning in Tegucigalpa te snijden, zeker toen bleek dat de flamboyante Zelaya (steevast met grote snor en cowboyhoed) zich niet bij zijn lot  zou neerleggen. Op 21 september verscheen de afgezette president plots midden in de hoofdstad, veilig verschanst achter de muren van de Braziliaanse ambassade. De stand-off die daarop volgde, zette de verkiezingen volledig in de schaduw, al werd snel duidelijk dat de liberale partij (waarvan Micheletti en Zelaya beide deel uitmaken) terrein verloor tegenover de nationalisten. Hun kandidaat Pepe Lobo is vooralsnog de uitgesproken favoriet.

Wantrouwen

 Hondurezen kijken het politieke schaakspel met lede ogen aan. Alhoewel peilingen aantonen dat het geloof van de inwoners in hun politieke vertegenwoordigers sinds de crisis totaal is ingestort, hebben de meeste Hondurezen wél een ongezouten mening. Roberto baat een klein hotelletje uit in Santa Rosa, in het ge[isoleerde, arme Westen van het land. “Zelaya heeft een hoop goede dingen gedaan; zo heeft hij onder meer het minimumloon met 60% opgetrokken. Maar dat deed hij niet uit menslievendheid – door de stemmen van de ´gewone´mensen te winnen wou ´Mel´ zijn eigen politieke carriére verzekeren. Hij is te ver gegaan, en moet nu de prijs betalen.”

Roberto laat de krachttermen rollen als hij het over de politieke hoofdrolspelers heeft. “Rovers zijn het – de één na de ander haalt het land leeg. Maar het belangrijkste is dat de stabiliteit terugkeert.” Mildia, een jonge dertiger die les geeft in Copan, geeft hem volmondig gelijk. “Zelaya en Micheletti hebben zich verbrand, en Pepe Lobo is al geen haar beter. Geen van hen geeft ook maar een moer om de mens in de straat. Maar wie het ook wordt – belangrijk is wél dat hij onmiddellijk door de VS erkend wordt. Zolang de gringo´s ons blijven isoleren, zitten we muurvast.” 

The Banana Man

Gringo´s - de term is gevallen. Het Hondurese afhankelijkheid van Amerikaanse belangen gaat terug naar de lotgevallen van een Russisch-Joodse immigrant, genaamd Sam Zemmuray, in het begin van de vorige eeuw. Self-made man en pionier in de Centraal-Amerikaanse jungle, heeft Zemurray zijn zinnen gezet op grote stukken Hondurese grond om er bananen te planten. De genaturaliseerde Amerikaan maakt met zijn bedrijfje deel uit van de beruchte United Fruit Company (UFC), die in de daaropvolgende decennia met goedkeuring van Washington regeringen in Midden-Amerika zal maken en kraken. Honduras moet een eerste voorbeeld worden van de ´harde lijn´ van UFC.  

Als  Sam “The Banana Man” Zemurray in 1911 niet meteen de gewenste belastingvoordelen voor zijn bananenhandel verkrijgt van de Hondurese regering, grijpt hij naar de harde middelen. Hij rust een bescheiden boot uit met huurlingen en zet koers richting Hondurese noordkust. Zijn legertje, dat de VS rustig laat bedijen, verdrijft de president en installeert een eigen regime, dat promt een lening uitschrijft om Zemurray´s invasiekosten terug te betalen uit de staatskas. De volgende jaren verandert de Banana Man Honduras in één grote plantage en schenkt hele regio´s aan UFC. Het doel heiligt de middelen. “A mule costs more than a Honduran deputy”, wordt één van zijn fameuze oneliners.

Gevolg is dat Honduras ei zo na compleet afhankelijk wordt van de bananen-export. Die afhankelijkheid zal in latere jaren een vloek blijken, want ze drukt elke poging tot ontwikkeling van eigen industrie al bij voorbaat de kop in. Bovendien is de export in handen van een multinational, die alle winsten afroomt richting hoofdzetel in Boston. UFC laat 1/3 van haar gigantische percelen steevast braakliggen – uit voorzorg tegen orkanen óf om de concurrentie een hak te zetten. Hondurese boeren blijven met miniscule lapjes grond achter. Een laatste implicatie is de afhankelijkheid van handel met één partner – de VS. In 1920 verloopt meer dan 80% van de Hondurese handel met de Amerikanen.

Militaire gastvrijheid

Na de Tweede Wereldoorlog wordt de economische verbondenheid met militaire middelen ´verrijkt´. Het feit dat Honduras in tegenstelling tot zijn buurlanden nooit een marxistisch-communistische beweging van formaat kende, maakt de militaire aanwezigheid van de VS nog opmerkelijker – en de Hondurese case des te interessanter.

 Als Guatemala begin jaren ´50 te hard tekeer gaat tegen UFC-belangen, doet ´La Frutera´ een beroep op VS-interventie. De CIA zet een ondergrondse actie op om de belangen van UFC te verdedigen. De militaire basissen daarvoor krijgen onderdak bij ´brave´buur Honduras. Die gastvrijheid mag Honduras nog eens herhalen in de jaren ´80, als VS-president Ronald Reagan contra-operaties opzet in Nicaragua. Honduras wordt overrompeld met militair personeel en materiaal uit de VS – de bananenplantage gaat dienst doen als legerkamp.

Eén gevolg is dat de macht van de Hondurese politici volledig wordt uitgehold en de macht van het nationale leger wordt versterkt. Dat was een bewuste zet van de VS, die maar wat graag de meest rechtse groep in een land bevoordeelde, als buffer tegen communistische invloeden. De verregaande militaire invloed in de politiek is tot op de dag van vandaag een struikelblok voor de Hondurese ontwikkeling. Een ander gevolg is de toenemende afhankelijkheid van de militaire VS-aanwezigheid. Miljoenen dollars gaan circuleren in de Hondurese economie.

De duim van Uncle Sam

Als de VS in 1989 uit Honduras vertrekt, stort de economie dan ook volledig in elkaar. Vertrek is overigens een groot woord, aangezien honderden Amerikaanse GI´s in Honduras gelegerd blijven. Op economisch vlak is ook de terugval van de United Fruit Company vermeldenswaardig. In 1975 ontdekken journalisten de transfer van meer dan een miljoen $ aan smeergeld van UFC naar Hondurese officials. Het zogenaamde ´Bananagate-schandaal´ is maar één van de factoren die de UFC in het daaropvolgende decennium naar de slachtbank leidt. De avontuurlijke spirit van Sam “The Banana Man” Zemurray is dan ver weg, maar een opvolger staat klaar. Het welbekende Chiquita is de erfgenaam van UFC en blijft een bijzonder belangrijke factor in Honduras., aan de zijde van concurrent Dole.

Een eeuw van onophoudelijke inmenging van de VS in Honduras, heeft van het land een straatarme en gemilitariseerde samenleving gemaakt, die in grote mate afhankelijk is van de VS voor zowel handel, ontwikkelingshulp als toerisme.  Daar zit de essentie van wat vandaag op het eerste zicht een binnenlandse politieke crisis lijkt. Na de coup in juni is de handel met de VS (nog steeds goed voor 70% van de Hondurese export) gedeeltelijk bevroren. Terwijl in juni nog een terugval van minder dan 1% verwacht werd voor de Hondurese economie, spreken analysten nu van -3 en zelfs -4%.  Ook de ontwikkelingshulp stokt.  15 miljoen $ aan hulp voor de aanleg van wegen en andere infrastructuur is voorlopig geschorst door de VS. En het toerisme is de voorbije maanden met maar liefst 40% teruggelopen. Honduras kraakt onder de duim van Uncle Sam (al heet die niet langer Zemurray).

Dat verklaart waarom de VS-erkenning van de toekomstige regering – allicht verkozen op 29 november – in Honduras hét item van de dag is. De Spaanse krant El Pais pakte enkele weken geleden uit met een opiniestuk dat bewijs aanvoerde voor een geheim overleg tussen presidentskandidaat Pepe Lobo en de VS-delegatie. Lobo zou daarin zijn diensten hebben aangeboden om hoe dan ook erkenning van de nieuwe Hondurese regering te bekomen – uiteraard in de veronderstelling dat hij zelf wint.

En de VS? Die zijn  zoals genoegzaam bekend koele minnaars van Chavez´nieuwe socialistische revolutie. Steun voor Zelaya kan je vanuit die hoek dan ook moeilijk verwachten. Een andere realiteit is echter dat de VS vandaag in zijn buitenlands beleid andere katten – Iran, Afghanistan – te geselen heeft en zich geen grote rel met de Venezolaanse president kan veroorloven. Tot nog toe zijn de Amerikanen dan ook diplomatisch op de vlakte gebleven. Bij monde van onderhandelaar Thomas Shannon heeft de VS laten weten het zogenaamde akkoord Tegucigalpa-San José te steunen. Met dat akkoord verklaren alle partijen dat ze de beslissing over Zelaya´s terugkeer zullen overlaten aan het parlement. De politieke tegenstanders beloven ook om de verkiezingsuitslagen te respecteren. Oók de VS dus, wat voor Honduras een ontzagwekkend belang heeft.  Wat het na 29 november ook wordt – de vloek van de bananenrepubliek lijkt Honduras eerstdaags nog niet te zullen verlaten.

http://expedicionbolivar.wordpress.com