Tienerzwangerschappen: ‘Ik wist niet eens wat een condoom was’

Tienermeisjes in het conservatieve Centraal-Amerika hebben vaak geen toegang tot seksuele voorlichting. Als ze zwanger raken, zijn ze verplicht het kind te houden, en als ze een miskraam krijgen, belanden ze in de gevangenis.

Het aantal tienerzwangerschappen is niet meer bij te houden in Centraal-Amerika. Beleidsmaatregelen om dat te verhinderen blijven dode letter of zijn soms onbestaande. Centraal-Amerikaanse regeringen laten zich beïnvloeden door conservatieve denkpistes en beperken de seksuele opvoeding op school.

Populisten verzetten zich tegen vrouwenrechten en beperken de vrijheid van de LGBTQ+-gemeenschap.

Een recent voorbeeld daarvan vond plaats op 29 juli in Honduras. Die dag sprak de Hondurese president Xiomara Castro haar veto uit over een wetsvoorstel dat zwangerschappen zou kunnen verhinderen bij adolescenten. Die wet was al op 8 maart goedgekeurd door het nationaal congres, maar conservatieve bewegingen en rechtse politici protesteerden ertegen. De Hondurese president stuurde de wet terug naar het congres om de debatten te heropenen.

‘We weten niet precies waarom ze haar veto uitsprak’, zegt Erika García, advocaat bij het Centrum voor Vrouwenrechten in Tegucigalpa. ‘Maar je kan je wel inbeelden dat deze bocht ingegeven is door de druk van groepen die vrouwenrechten willen beperken.’

Protest

Conservatieve groeperingen in Honduras verenigen zich onder de noemer ‘Por nuestros hijos’, wat je kan vertalen als: ‘Voor onze kinderen’. Er is ook een bredere regionale beweging met de naam ‘Con mis hijos no te metas’ (‘Bemoei je niet met mijn kinderen’).

De groepen verzetten zich tegen de wet omdat ze verkeerdelijk vrezen dat dit deel uitmaakt van een ‘genderideologie’, wat dat ook mag zijn. Die link met conservatief populisme is er ook op internationaal vlak. Populisten verzetten zich tegen vrouwenrechten en beperken de vrijheid van de LGBTQ+-gemeenschap.

In juni spraken de Verenigde Naties nog hun bezorgdheid uit over de desinformatiecampagnes die voorafgingen aan de stemming. In de hoofdstad Tegucigalpa komen mensen op straat om te pleiten ‘voor het gezin en voor de kinderen’.

Rechtse groepen teren op de onwetendheid van de mensen, meent García. ‘Ze spreken hun angsten aan, verwijzen naar hun religie, gebruiken onzinnige argumenten. Zo zeggen ze dat hun zonen straks rokken moeten dragen en hun dochters broeken. Dat klopt gewoon niet.’

Duizend zwangere kinderen

Een kwart van alle geboortes in Honduras zijn tienerzwangerschappen. Dat blijkt uit cijfers van het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (Unfpa) aantal tienerzwangerschappen in Latijns-Amerika.

In Centraal-Amerika wonen zo’n vijftig miljoen mensen. De meesten onder hen hangen een rechts of ultraconservatief gedachtengoed aan wat betreft seksuele opvoeding en voorlichting. Abortus is onder geen enkele omstandigheid toegestaan in El Salvador, Honduras, Nicaragua en de Dominicaanse Republiek. In de rest van Centraal-Amerika is het enkel toegestaan in specifieke gevallen.

Volgens het strafwetboek van Honduras is het verboden om seksueel contact te hebben met tieners onder de veertien jaar. Het wetboek omschrijf dat als seksueel geweld. Ongeacht de toestemming van het kind gaat het dus om criminele feiten. In 2022 raakten 1039 meisjes binnen deze leeftijdscategorie zwanger.

‘De situatie is ernstig’, vindt García. ‘En het verergert alleen maar omdat de overheid geen maatregelen neemt om die zwangerschappen te voorkomen.’

Seksuele voorlichting

Nu is het maar de vraag of wetgeving ook daadwerkelijk kan helpen. Zo heeft El Salvador sinds 2017 een nationale strategie om tienerzwangerschappen te verhinderen op poten gezet. Het aantal tienerzwangerschappen in het land is gedaald, maar blijft erg hoog.

Volgens een recent rapport van het United Nations Population Fund gaat het om een daling van 50 procent tussen 2015 en 2022. In datzelfde rapport schreven de Verenigde Naties dat het echter zorgwekkend blijft om te zien dat juist El Salvador in de top vijftig zit van landen met het hoogste aantal tienerzwangerschappen bij meisjes onder de veertien jaar.

‘Mijn dochter mag niet meemaken wat ik meegemaakt heb.’

‘Het aantal tienerzwangerschappen moet sneller naar beneden’, oordelen de VN. ‘Daarvoor moet het beleid afgestemd zijn op de verschillende leefwerelden van kinderen tussen tien en veertien en adolescenten tussen vijftien en negentien.’ Bovendien is er nood aan objectieve en eerlijke data. De woorden lijken te verwijzen naar de courante conservatieve opvattingen in het land. Net zoals in Honduras is er zo weinig tot geen voorlichting op school.

Spontane abortus

Er is een fundamenteel gebrek aan basiskennis over seksualiteit in het land met veel structurele armoede. Die context leidde ertoe dat Zuleyma Beltrán op haar vijftiende zwanger geraakte. ‘Ik wist niet eens wat een condoom was! Ik schaam me er niet voor om dat te zeggen.’

Intussen is Beltrán 41. ‘Ik heb erg afgezien omdat ik zo weinig wist. Ik leefde in onwetendheid.’ Twee jaar na haar eerste zwangerschap raakte Beltrán opnieuw zwanger. Deze keer liep het mis: ze verloor de foetus en werd beschuldigd van abortus. In augustus 1999 belandde ze in de gevangenis, net zoals honderden andere vrouwen in het land. Het strafrecht in El Salvador beschouwt een miskraam als een opzettelijke abortus.

El Salvador verbiedt abortus in het geval van extreme omstandigheden zoals verkrachtingen. Ook op een spontane abortus staan gevangenisstraffen tot dertig jaar. Het strafrecht beschouwt een miskraam als een opzettelijke abortus.

‘De staat zou zich moeten schamen’, zegt Anabel Recinos, die deel uitmaakt van de burgerbeweging die abortus wil decriminaliseren. ‘Het dwingt meisjes om te bevallen, ze hebben geen andere keuze. En er is niet eens seksuele voorlichting. En bovendien is het uitermate wreed tegenover meisjes die een miskraam gehad hebben. Het enige wat de staat hen biedt, is een gevangenisstraf.’

Het gebrek aan voorlichting komt door druk van conservatieve bewegingen, zegt Recinos. ‘Organisaties die lessen voorzien zijn niet langer welkom op school.’

Babyvoeding

In Guatemala is er evenmin vooruitgang. Daar hebben burgerbewegingen in 2017 voorgesteld om op zijn minst zwangere tieners een vergoeding te voorzien om hun zware last te verlichten. Het zou kunnen gaan om een geldbeurs of om opvang voor de moeder, zodat zij naar school kan blijven gaan. Of gewoon om babyvoeding.

‘Maar zelfs dat laatste gunnen ze ons niet’, zegt Paula Barrios, de coordinator van de organisatie Mujeres transformando el mundo (‘Vrouwen veranderen de wereld’). ‘We slagen er niet in om de volgende hindernis te overwinnen en deze maatregelen in te voeren.’

Haar organisatie biedt psychologische en juridische diensten aan. De meeste vrouwen die daar gebruik van maken, weet Barrios, zijn meisjes die na een verkrachting gedwongen worden om moeder te zijn.

In de afgelopen vijf jaar bevielen in het land zo’n 500.000 meisjes onder de veertien jaar. ‘Het leven van een meisje wordt fel ingekort als ze dan al zwanger wordt. Ze gaat niet meer naar school en blijft thuis om de kinderen op te voeden.’

‘De maatschappij vindt het normaal dat meisjes geboren worden om moeder te zijn’, zucht Barrios. ‘En daarom vinden we het maar normaal als ze bevallen op hun twaalfde, of op hun tiende.’

Patriarchaat

De getuigen uit Guatemala, Honduras en El Salvador wijzen het patriarchaat aan als overkoepelende oorzaak. Ze spreken over genderstereotypen als achterliggende reden voor seksueel geweld. ‘Mannen hebben er belang bij dat vrouwen binnenshuis blijven’, aldus Barrios. García wijst op systematische onderdrukking, wat voor haar samenhangt met koloniaal denken. ‘Meisjes baren goedkope arbeidskrachten, maar hun eigen leven is voorbij.’

De intussen vrijgelaten Beltrán gooit het zelf over een andere boeg. Ze heeft een dochter van negen. Met haar besloot ze om over seksualiteit te praten en haar met kennis op te voeden. ‘Ik spreek haar over hoe je zwanger wordt en hoe je dat kan verhinderen, met condooms. Ik wil niet dat de geschiedenis zich herhaalt. Mijn dochter mag niet meemaken wat ik meegemaakt heb.’