Regeringen in Thailand en Cambodja pokeren om de macht

Democratie is op zijn retour in Zuidoost-Azië. Het Cambodjaanse premierschap gaat deze maand over van vader op zoon na bedenkelijke verkiezingen. Intussen wordt in Thailand de grootste partij van de macht weggehouden.

‘Mais c’est un militaire!’, roept mijn collega-journalist uit Quebec uit, als ik haar vraag of de nieuwe Cambodjaanse premier voor verandering zal zorgen. We zitten in haar favoriete koffieshop vlak bij het koninklijk paleis in hoofdstad Phnom Penh, waar we zo nu en dan samen de politieke ontwikkelingen bespreken.

Van Hun Manet (45), die op 22 augustus het hoogste ambt van het land overneemt, verwacht ze niet veel. Niet alleen omdat hij een legerchef is, maar ook omdat vader Hun Sen (71) volgens haar tot zijn laatste dag een rol zal blijven spelen. ‘Tot die tijd kan de zoon de wijdverspreide corruptie onmogelijk aanpakken, zelfs als hij dat zou willen’, zegt Michelle. Ze verwijst onder meer naar een verhaal over kinderen van partijbonzen die op loonlijsten van ministeries staan zonder er daadwerkelijk te werken.

De familie van de premier heeft ook het enige elektriciteitsbedrijf in handen.

Michelle woont al sinds eind jaren ‘90 in Cambodja en weet dat er weinig alternatieven zijn. Als de huidige machthebbers van het toneel zouden verdwijnen, valt in dit land het licht uit. Letterlijk, want de familie van de premier heeft ook het enige elektriciteitsbedrijf in handen.

De opvolging van vader op zoon, als in een dynastie, doet trouwens vooral wenkbrauwen fronsen bij buitenlandse waarnemers en niet zozeer bij Cambodjanen zelf. Die waren de voorbije decennia vooral druk met de heropbouw van hun land, na de verwoestende Rode Khmer-periode en de woelige jaren ‘80.

De regerende Volkspartij (Cambodian People’s Party of CPP) bestuurt het land al sinds eind jaren ‘70 en heeft afgelopen maand met glans de parlementsverkiezingen gewonnen. Dat was ook voorspeld, want alle noemenswaardige tegenkandidaten waren vooraf uit de weg geruimd door het regime van de premier.

Thailand spant de kroon

In buurland Thailand mocht de oppositie onlangs wél aan de verkiezingen deelnemen. De hervormingsgezinde Move Forward Party (MFP), die de macht van het leger wil inperken, werd in mei van dit jaar zelfs de grootste partij. Maar leider Pita Limjaroenrat kreeg onvoldoende steun van de promilitaire (en niet-verkozen) senatoren om premier te worden.

Limjaroenrat wordt zelfs uit het parlement geweerd omdat hij de kieswet zou hebben overtreden. De eerste minister wordt wellicht geleverd door de tweede fractie, Pheu Thai. Dat is de partij van ex-premier Thaksin Shinawatra (74), die al vijftien jaar in ballingschap leeft om aan veroordelingen te ontsnappen en nu terug naar Thailand komt. ‘Het is bevestigd. Thaksin heeft een deal gesloten met (koning) Vajiralongkorn’, post politiek journalist en Thailandkenner Andrew MacGregor Marshall hierover op zijn X-account. ‘Thaksin krijgt gratie als hij de MFP van de macht houdt.’

Thailand heeft een geschiedenis van opéénvolgende militaire coups die telkens burgerregeringen omver werpen.

Thailand heeft een geschiedenis van opéénvolgende militaire coups die telkens burgerregeringen omver werpen. In 2014 pleegde uittredend premier Prayut de voorlopig laatste staatsgreep. Vijf jaar later kon hij op post blijven als eerste minister na (gecontesteerde) verkiezingen. Future Forward, de voorloper van MFP, werd buiten spel gezet.

Maar anders dan de Cambodjanen, laat het Thaise volk zich niet zomaar de les lezen door een oude machtskliek. In 2020 groeide studentenprotest uit tot nationale betogingen tegen het establishment. Voor het eerst werd ook de rol van de monarchie openlijk ter discussie gesteld.

Koning Vajiralongkorn, die in 2016 zijn vader, de populaire Bhumibol, had opgevolgd, krijgt het verwijt dat hij te veel macht naar zich toetrekt. Maar in Thailand bestaan strenge wetten op majesteitsschennis en verschillende studenten kregen celstraffen voor hun aandeel in de (vreedzame) manifestaties.

Spelletjes achter de schermen

Toen vorige maand bekend gemaakt werd dat de MFP naar de oppositiebanken zou verwezen worden, waren er ook demonstraties. En er wordt nog meer vezet verwacht.

Politicoloog Thitinan Pongsudhirak schrijft in een opiniestuk voor Bangkok Post dat de kiezer weinig te zeggen heeft, terwijl het écht politieke spel zich achter de schermen afspeelt. Hij verwijst onder meer naar het Grondwettelijk Hof, waar beslist wordt over het lot van (oppositie)partijen. ‘De schijnbare chaos en het gekibbel onder verkozen politici, in tegenstelling tot de gevestigde machtscentra, wordt al decennia gebruikt om democratische instellingen te verzwakken’, zegt hij.

Ook in Cambodja werd vijf jaar geleden het Hooggerechtshof ingeschakeld om de toenmalige oppositiepartij CNRP (Cambodia National Rescue Party of Bevrijdingspartij) buiten de wet te plaatsen. Voor de parlementsverkiezingen van dit jaar volstond de mededeling dat uitdager CLP (Candle Light Party, de opvolger van CNRP) ‘niet over de nodige documenten beschikte’ om op het stemformulier te staan.

Menselijk potentieel

In de koffiebar in Phnom Penh drinkt journalist Michelle intussen haar thé-au-lait. Haar voorspelling over de bemoeizucht van vader Hun Sen lijkt uit te komen: de uittredend premier heeft in een toespraak uitgehaald naar critici in de EU en de VS die de Cambodjaanse verkiezingen ‘onfair en oneerlijk’ hebben genoemd. ‘De democratie heeft gewonnen’, zei hij. De familiale machtsoverdracht noemde hij ‘noodzakelijk om de vrede in het land te bewaren en bloedvergieten te voorkomen’.

Dat is altijd al de strategie van Hun Sen geweest: in de verf zetten dat hij rust en stabiliteit heeft teruggebracht, na het woelige Rode Khmer verleden, en intussen de middenklasse nét voldoende pamperen om een opstand te vermijden. Zijn opvolger zei in een toespraak dat de mensen voor hem ‘het grootste potentieel van Cambodja’ zijn.

Het is in elk geval hoopgevend dat de nieuwe leider de mogelijkheden én uitdagingen inziet van zijn erg jonge bevolking, met een mediaanleeftijd van 25 jaar ruim onder het wereldwijde gemiddelde. Hopelijk geeft deze Hun Manet de Cambodjaanse politiek een menselijker gelaat, al is hij dan de ‘zoon van zijn vader’.