Alleen op de wereld: aidswezen in Zuid-Afrika

Er is nauwelijks een pad door het dichte struikgewas om aan de boerderij van Mabayakhulu te raken, in de Lebombo Mountains nabij de grens met Swaziland. De dertienjarige Zanele heeft water gehaald en is het huis aan het schoonmaken. Haar achtjarige zusje Andiswa bouwt een speelgoedhuisje met stenen. Daarvoor hebben ze samen in de moestuin gewerkt.
De vader van de twee zusjes is al lang dood en hun moeder Hlengiwe heeft aids en ligt op sterven in het Mosvold-ziekenhuis in Ingwavuma. Hun oudere broer is enkele maanden geleden met de noorderzon vertrokken. Het huis, gebouwd uit houten stokken en toegeplakt met een dunne kleilaag, ziet eruit alsof het elk moment kan instorten. Als het regent, stroomt het water van de berghelling binnen door gaten in de muur.
Sinds Hlengiwe in het ziekenhuis is opgenomen is niemand van de buren eens komen kijken, zegt Zanele. “We missen haar en we bidden voor haar – en dat we naar school zouden kunnen gaan. ’s Nachts komen soms vreemdelingen op de deur kloppen en dat jaagt de zusjes de daver op het lijf. “We houden de deur dicht en blijven stilletjes binnenzitten.”

“De dood komt voor iedereen”

Hlengiwe heeft haar kinderen nooit gezegd dat ze aan het sterven was aan aids. “Ze weten dat de dood de dood is, en dat hij komt voor iedereen”, zegt ze. “Ik denk vaak aan wat er met hen zal gebeuren als ik er niet meer ben. Ze zitten daar helemaal alleen in de bush met niemand om voor hen te zorgen.”
Op weg naar het huis van Zanele en Andiswa kom je voorbij het huis van de zestienjarige Nhlanhla Maziya, die ook geen vader meer heeft en zijn moeder enkele maanden geleden verloor aan aids. Op zijn eentje zorgt hij voor zijn jongere zusje van elf en zijn tweelingbroertjes van vier. Eerst was hij herder voor 13 rand (1 euro) per maand, nu werkt hij aan het schoonmaken van de weg voor 32 rand (2,5 euro).
De Britse dokter Ann Dean probeert de aidswezen in de regio zo goed mogelijk te helpen. Met haar Ingawavuma Orphan Care Project probeert ze kindergeld aan te vragen, wat in landelijke gebieden erg moeilijk is. Elke familie waar ze mee werkt krijgt maandelijks een voedselpakket, maar het doel is ervoor te zorgen dat ze zelf hun groenten kweken. Ze sloot een akkoord af met lokale grondbezitters om collectieve moestuinen op te richten voor de aidswezen, met het nodige gereedschap, zaaigoed en een omheining.

Wezenclub

De wezen komen samen in een “wezenclub” om iets bij te leren over aidspreventie, voeding en tuinieren. Op die manier voelen ze zich wat minder alleen op de wereld. Dankzij het project hebben heel wat scholen weeskinderen ingeschreven, hoewel die het schoolgeld niet kunnen betalen.
Het project betaalt ook achttien hulpverleners die aidspatiënten thuis verzorgen, zodat de kinderen naast hun andere taken niet ook nog voor hun stervende ouders moeten zorgen. Helaas slaagt het project er slechts in de helft van de aidswezen in de streek te bereiken.
De filosofie van het Ingwavumaproject is dat het beter is voor de kinderen in hun vertrouwde omgeving te blijven, in hun sociale en familiale netwerk. Vaak worden broers en zussen van elkaar gescheiden omdat families uit medelijden één of meerdere aidswezen opnemen. Maar ook die gezinnen krijgen het steeds moeilijker om voor al die kinderen te zorgen en dreigen in de armoede te belanden.