Archeologie leert hoe mensheid eerder omging met klimaatverandering

De grote opwarming - Klimaatverandering en de opkomst en val van beschavingen doet de lezer kennismaken met het dagelijkse leven van middeleeuwse Europese boeren en Mongoolse ruiters. Fagan legt haarfijn uit dat de veranderende temperatuur een grote impact had op de toenmalige bevolkingscentra in de wereld.
Er waren duidelijke winnaars en verliezers. Europa deed voordeel bij de klimaatverandering dankzij een langer landbouwseizoen en betere oogsten. Er werd zelfs een bloeiende wijnbouw in Engeland mogelijk. De al droge Amerikaanse Southwest daarentegen maakte een lange periode van intense droogte door, waardoor verschillende nederzettingen verlaten werden. Beschavingen die zich niet konden of wilden aanpassen, keken aan tegen lange periodes van hongersnood of totale ineenstorting.
Fagan maakt zich dan ook zorgen over de nabije toekomst. De mensheid heeft zich al eerder aangepast aan klimaatveranderingen, zegt hij, maar het huidige tempo van de opwarming ligt veel hoger. Als we niet snel ingrijpen, kan onze uitstoot van broeikasgassen leiden tot een regelrechte klimaatramp.
U heeft veel commentaar gekregen op “De grote opwarming”, had u die respons verwacht?
Toch wel, maar het is sinds kort veel verminderd. Het debat over de gemeenschappelijk vraag of de opwarming van de aarde nu wel of niet bestaat, is wat voorbij. Voorheen was er een constante druk op iedereen die over de klimaatverandering schreef om partij te kiezen. Ik heb er zorgvuldig voor gezorgd dat niet te doen. Maar dat debat is nu dus voorbij. De vraag is voortaan niet langer of de klimaatverandering bestaat, maar hoe we ermee omgaan, en dat is een veel groter probleem.
In het boek wijst u erop dat de klimaatverandering veel historische gebeurtenissen beïnvloed heeft, maar nooit rechstreeks aan de oorzaak ervan lag, zoals de expansiedrift van de Mongolen richting Centraal-Europa.
Je kunt niet gewoon zeggen dat de klimaatverandering dit of dat veroorzaakt heeft, zo werkt het niet. De wereld zit complexer ineen. Ik vergelijk het vaak met een steentje in een kalme vijver gooien: er is een punt van impact en de rimpels verwijderen zich daarvan en worden geleidelijk minder. Meestal zijn het die rimpels, de gevolgen van de klimaatverandering, die de drijvende krachten zijn.
Oude beschavingen reageerden op verschillende manieren op de klimaatverandering. Soms was er meer sociale controle van elites, soms zocht men heil in rituelen en ceremonies of veranderde men de omgeving, met wisselende resultaten.
De Maya’s in Centraal-Amerika zijn een goed voorbeel. Ze vormden een complexe, hoog ontwikkelde  samenleving maar toen de droogte kwam, met ecologische druk en sociale storingen, viel die helemaal uiteen. Ze leefden in een kwetsbare positie en dat geldt ook voor ons. Wij leven in grote steden en de druk van de wereldbevolking is al groot. Er is geen mogelijkheid meer om uit te wijken.
Tenzij we Mars koloniseren
Er zijn inderdaad mensen die pleiten voor dergelijke oplossingen. Larie natuurlijk, we moeten het probleem aanpakken.
Kunnen we zeggen dat sommige samenlevingen er beter in slaagden om het veranderende klimaat te overleven dan anderen?
Absoluut. Samenlevingen die op kleine schaal georganiseerd en flexibel zijn, met sterke familiebanden waardoor mensen voor elkaar zorgen, hebben een voordeel. Heel andere samenlevingen dus dan de geïndustrialiseerde maatschappij die we vandaag kennen.
We leven in een geglobaliseerde samenleving met een sterke communicatiestructuren. Geeft dat ons geen voordeel ten opzichte van onze voorouders?
We hebben een aantal voordelen. We hebben betere toegang tot actuele informatie. Je kunt via het internet in enkele seconden het klimaat in Tibet controleren. We hebben ook complexe computermodellen, die ons toelaten om de klimaatverandering te simuleren. Informatie is een erg sterk middel.
Welke lessen kunnen we leren uit het boek?

Je kunt alle technologie ter wereld hebben, maar wat uiteindelijk onze relatie met het milieu en onze omgang met de klimaatverandering zal bepalen, is de menselijke natuur. Onze intelligentie is niet veel veranderd sinds 50.000 jaar geleden. We hebben lief, denken, haten, praten, onderhandelen en discussiëren… Al die eigenschappen zijn uniek menselijk en maken ons opportunistisch en innovatief. Mensen hebben op veel manieren geleden onder klimaatverandering maar hebben er ook allerlei oplossingen voor gevonden. En die oplossingen hebben vooral te maken met vindingrijkheid en denkwerk, niet met technologie.
Dat is een hoopvolle les

Ik ben optimistisch, ja. Ik ben de doemscenario’s moe. Ja er zijn problemen, ja het is ernstig. Ik haat het woord “crisis”, maar we moeten realistisch zijn. Eens we de realiteit van de klimaatverandering inzien, kunnen we ook iets aan de uitdaging doen.