Benjamin "Mukambo" Tollet: 'Publiek heeft recht op wereldmuziek'

Benjamin Tollet is een journalist annex radiomaker die zich specialiseert in wereldmuziek. Vanuit zijn kennis schrijft hij recensies over zomerfestivals en stuurt hij elke week via het eclectische Radio Mukambo zowel latin en reggae als minder bekende genres als afrobeat, ethiojazz of calypso de ether in. Bovendien is Tollet een van de stichtende leden van het WereldMuziekNetwerk en vat hij als DJ Mukambo tijdens festivals op geregelde basis zelf post achter de draaitafels. Redenen genoeg om een gesprek over de staat van zuiderse muziek in België aan te knopen.

De term “wereldmuziek” wordt soms een problematische verzamelterm voor een gigantische verscheidenheid aan genres genoemd. Welke definitie zou je zelf aan de term geven?

Tollet: De definitie die wij bij het WereldMuziekNetwerk voor de term gebruiken is ‘alles wat op de WOMEX, de grootste wereldmuziekbeurs die elk jaar op een andere locatie plaatsvindt, gedraaid zou worden’. Persoonlijk beschouw ik “wereldmuziek” als een verzamelterm voor alle traditionele muziek ter wereld én de moderne varianten ervan. Ik pas daar graag het voorbeeld van Angola op toe. In Angola bestaan er zowel heel traditionele Angolese ritmes, pure Afrikaanse percussie en zang, als de modernere semba, de heel dansbare kizomba én de pure moderne elektronische kuduro.

Al die groeperingen worden in het Westen wereldmuziek genoemd. Als journalist snap ik die reflex: je moet overal uiteindelijk een etiket kunnen opplakken. Artiesten kunnen er meestal minder goed tegen dat een etiket op hun muziek wordt geplakt en dat is te begrijpen, maar zonder dat etiket in de muziekwinkel, krijg je je waren gewoon niet verkocht. Het probleem bestaat wel dat je snel afgewezen of naar een klein hokje verkast wordt wanneer je met de term bijvoorbeeld bij de openbare omroep komt aankloppen. Die reactie vind ik radicaal verkeerd.

Zuiderse muziek moet tijdens de Belgische festivalzomer vooral dansbaar zijn om geapprecieerd te worden. Hoe kijk je daar als radiomaker en dj naar?

Tollet: Iedereen is ervan overtuigd dat je enkel op electro en dance kan dansen, maar dat idee klopt niet. Zelf draai ik nooit elektronische muziek. Het enige wat je om te dansen nodig hebt is een groove, en die komt er in muziek vooral door een cyclische, steeds herhaalde elektrische baslijn. Die wordt in moderne muziekgenres als funk en afrobeat gebruikt maar is eigenlijk al eeuwenoud en kan je bijvoorbeeld ook in soefi-muziek vinden. Onder invloed van drugs kan je misschien wel op techno dansen, maar wanneer je niet onder de invloed bent, is die muziek maar niets.

Muziek is de voorbije decennia steeds meer een koopwaar geworden. Welke impact heeft die evolutie op artiesten en de platenindustrie?

Tollet: Er zijn mensen die zeggen dat je commerciële muziek maakt als je geld wil verdienen aan je muziek. Heel veel groepen proberen rond te komen met hun muziek, maar dat wil zeker niet zeggen dat ze allemaal commerciële muziek maken. Ik denk echter wel dat de groepen die zich niet bezighouden met commerciële muziek heel weinig aan de muziekindustrie hebben. Ze beschouwen dat eerder als een noodzaak: je moet in platenwinkels liggen en een bepaalde distributie hebben om aan boekingen en optredens te geraken. Daar staat wel tegenover dat cd’s voor artiesten niet enkel koopwaar zijn, maar vooral nog steeds als visitekaartje dienen.

Op bepaalde vlakken loopt de platenindustrie wel nog steeds achter. Zo moeten je platen bijvoorbeeld in Frankrijk gedistribueerd worden als je wil dat een Franse krant een recensie van je werk uitbrengt. Het internet heeft er tegelijkertijd echter voor gezorgd dat je muziek overal ter wereld beschikbaar is zonder fysieke exemplaren in elk land te moeten verspreiden. Op dat punt heeft de industrie de werkelijkheid nog niet echt ingehaald.

Was wereldmuziek in het licht van die populariteit van internet ooit meer vertegenwoordigd dan nu?

Tollet: Dankzij internet wordt wereldmuziek in elk geval veel meer verspreid. Alle digitale labels die ontstaan dankzij internet kunnen massaal groepen promoten. Tegelijkertijd zorgt het internet ook wel voor problemen voor beginnende wereldmuzikanten. Zo heb je weinig zicht op de grootte van het publiek dat je bereikt.

Daar komt nog een tweede probleem bij: als je in een land drie kwaliteitskranten hebt, zal iedereen een van die drie kranten lezen. Als je daarentegen honderd kwaliteitsnieuwssites hebt, is het veel moeilijker om een groot publiek te bereiken als er 99 andere mogelijkheden voor die bezoekers bestaan. Hetzelfde geldt voor muziek.

In een opiniestuk op MO.be stelde oprichter van Binair01 Olivier Roegiest dat radio geen voortrekkersrol meer speelt in het muzieklandschap. Treed je die stelling bij?

‘Ik weet uit ervaring dat achttien- tot twintigjaren altijd op wereldmuziek zullen dansen, ook al kennen ze de platen die ik draai helemaal niet’

Tollet: Mochten de media echt geïnteresseerd zijn in nieuwe muziek en mensen die echt muzikale research verrichten, zouden mensen zoals ik voor de openbare omroep werken. Op dat vlak ben ik het helemaal eens met het opiniestuk: bij de VRT zijn ze – met uitzondering van Klara – helemaal niet met muziek bezig en volgen ze inderdaad vooral de mainstream. Zo heeft Studio Brussel quota per platenlabel, waardoor grote maatschappijen er een enorm aandeel in de radiotijd verkrijgen.

Het grote probleem bij Radio 1 wat wereldmuziek betreft is dat het één wereldprogramma heeft – dat van Zjakki Willems op vrijdagavond, dat jammer genoeg slechts een uur duurt – maar dat de muziek die erin gedraaid wordt veel te weinig doorsijpelt naar de rest van de programmatie. Idealiter zouden mensen toch enkele keren per uur de kans moeten krijgen om muziek uit het Zuiden te horen, of dat nu iets Afrikaans, Braziliaans of Arabisch is – in elk geval iets dat toegankelijk is, want die toegankelijkheid is er zeker, maar de wil voor dergelijke veranderingen is er simpelweg niet. 

Daarom zou de overheid de subsidies van openbare zenders die enkel commerciële muziek draaien eigenlijk moeten afnemen. Radio 1 is door zijn inzet op nieuws een apart geval, maar andere zenders die zich vooral op muziek richten en commerciële muziek draaien zijn de facto commerciële zenders geworden. Die subsidies kunnen gerust geïnvesteerd worden in radiomakers die echt intensief met (wereld-)muziek bezig zijn. In België zijn er immers wel degelijk zes of zeven kwaliteitsvolle gespecialiseerde wereldmuziekprogramma’s op onafhankelijke zenders.

Die redenering impliceert de mening dat het grote radiopubliek vragende partij is voor meer wereldmuziek. Geloof je dat die vraag er is?

Tollet: Er zijn volgens mij twee soorten journalisten. Het grootste deel van de pers is van mening dat je mensen moet geven wat ze willen – die beschouw ik als slechte journalisten. De overige tien procent vindt dat je mensen als journalist voor een deel ook moet opvoeden, verder moet leren kijken dan hun neus lang is. Die redenering geldt ook op het vlak van muziek. Ik geloof in de maakbaarheid van de mens, in het idee dat je als radiomaker mensen niet moet geven wat ze willen, maar wat ze mogelijk ooit zouden kúnnen willen.

Als je aan luisteraars van Studio Brussel vraagt of ze afrobeat willen luisteren, dan zeggen ze nee omdat ze dat genre niet kennen. Als je hen er echter af en toe zonder die vraag te stellen aan blootstelt, gaan ze benieuwd worden en geïntrigeerd geraken door de zanglijnen, de funky gitaarpartijen en de passie en dansbaarheid die uit de muziek spreken.

In het begin kan die situatie een beetje ongemakkelijk aanvoelen voor het grote publiek, maar volgens mij zullen luisteraars na verloop van tijd naar de muziek toegroeien. Uit mijn eigen ervaring als dj merk ik in elk geval dat achttien- en twintigjarigen altijd op wereldmuziek zullen dansen, ook al kennen ze de platen die ik draai helemaal niet.

Wat  houdt die evolutie naar meer wereldmuziek op de radio tegen?

Tollet: De Belgische politiek speelt een belangrijke rol in die problematiek. Politici leggen zoveel druk op de openbare omroep om hoge luistercijfers te halen dat de VRT stilaan commerciëler wordt dan commerciële radiozenders. Tijdens een debat dat we onlangs organiseerden met topmensen van de VRT en politici gaf een senator overigens zelf toe dat de politiek te veel nadruk legt op die kijkcijfers.

Vanuit de omroep krijgen we het argument te horen dat zij geen aandacht aan wereldmuziek meer moeten schenken ‘omdat heel veel  websites dat al heel goed doen’. Daarbij vergeten ze wel dat de radiomakers die die websites onderhouden daar enorm veel tijd in steken – bijna evenveel als een voltijdse baan – en daar helemaal niets voor betaald krijgen. De openbare omroep beschikt daarentegen over een reusachtig platform en een enorm budget. Bovendien is het zijn taak om een zo divers mogelijk muzikaal landschap aan te bieden en een afspiegeling van het Belgische muzieklandschap te vormen. Die taak vervult de VRT op dit moment niet.

Welke artiest zou elke Belg moeten kennen om zich een beeld te kunnen vormen van wereldmuziek?

Tollet: Dan grijp ik terug naar Fela Kuti, die voor mij alles belichaamt wat ik van muziek verwacht. Ten eerste heeft hij een nieuw genre, afrobeat, volledig gecreëerd.  Afrobeat is een mix van traditionele Yoruba ritmes en Ghanese highlifes met Amerikaanse jazz en funk, en met die mix kwam Fela Kuti in mijn ogen tot de meest dansbare muziek ooit.

Tegelijkertijd heeft zijn muziek ook een ongelooflijke politieke dimensie. Fela Kuti was een politiek activist en is tijdens zijn carrière vaak in contact gekomen met het leger, de president van Nigeria en de politie. Zijn moeder, die ook een politiek activiste en feministe was, is bovendien vermoord door het leger. Kuti is dus zowel ongelooflijk politiek activistisch – wat ik fantastisch vind omdat muziek een perfecte methode is om een zeer groot publiek te bereiken –  als gewoon een steengoed muzikant. 

Om meer wereldmuziek te leren kennen kan je terecht bij de wekelijkse uitzending van Radio Mukambo.