'DDT beste middel tegen malariamuggen' (WGO)

DDT is al sinds de jaren 70 in de VS en in Europa verboden omdat het middel schadelijk is voor mensen en dieren. Critici keuren de koerswijziging bij de WHO af. Volgens dr. Paul Saoke, directeur van Physicians for Social Responsibility in Kenia, kan het gebruik DDT ernstige gevolgen hebben. “De WHO zou landen moeten helpen om malaria te bestrijden met alternatieve middelen, die veiliger en effectiever zijn.”

Malaria eist elk jaar ongeveer 1 miljoen mensenlevens. Veel van de slachtoffers zijn zuigelingen en jonge kinderen op het Afrikaanse continent.

Volgens dr. Arata Kochi baseert de WGO zijn aanbevelingen op wetenschappelijke bevindingen en gegevens. Binnenshuis DDT gebruiken tegen de muggen die malaria verspreiden zou volgens hem zeer zinvol zijn. “De WHO keurde tientallen insectenverdelgers goed voor gebruik binnenshuis. DDT werkt het best van al deze producten. Uit uitgebreid onderzoek en tests is gebleken dat het binnenshuis sproeien met DDT geen gevaar vormt voor dieren of mensen, tenminste wanneer zoiets goed wordt aangepakt.”

Niet iedereen deelt de inschatting van de WHO, zo blijkt. Dr. Paul Saoke, werkzaam in Kenia, vindt dat de organisatie een verkeerde weg inslaat en vreest voor de gevolgen op lange termijn. Jay Feldman, directeur bij de actiegroep Beyond Pesticides in Washington, zit op dezelfde lijn. “Het is uitermate gevaarlijk om ervan uit te gaan dat insectenverdelgers, met name DDT, een wonderoplossing zijn om mensen tegen malaria te beschermen.” Volgens Feldman zeggen overheidsinstanties in de VS en andere landen dat DDT een middel is dat kanker kan veroorzaken. DDT zou ook het zenuwstelsel kunnen beschadigen en gevaarlijk zijn voor de endocriene stelsels van mensen en dieren.

In de Conventie van Stockholm over Persistente Organische Polluenten staat dat DDT één van de twaalf chemische producten is waarvan het gebruik geleidelijk zou moeten worden teruggeschroefd. Het gaat om producten die gedurende vele jaren toxische invloeden kunnen uitoefenen op planten, water en dierlijke weefsels. De Conventie van Stockholm dateert van 2001. In datzelfde jaar pakte de WGO nog met een plan uit om het gebruik van DDT tegen de verspreiding van malaria in een aantal landen af te bouwen.

DDT (Dichlorodiphenyltrichloroethaan) werd ontwikkeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Destijds werd het gezien als een wondermiddel omdat het zo geschikt leek voor de bestrijding van malaria, tyfus en andere ziektes die door insecten worden verspreid. In 1955 presenteerde de WGO een internationaal plan om malaria uit te roeien. Dat plan steunde sterk op het gebruik van de insectenverdelger DDT. De operatie resulteerde, vooral in delen van Azië en Latijns Amerika, in een spectaculaire daling van de sterftecijfers als gevolg van malaria. Maar mettertijd werden heel wat muggen resistent tegen het middel, zodat het gebruik ervan ook minder zinvol werd.

In 1962 publiceerde Rachel Carson de best-seller “Silent Spring”, een boek over de effecten van DDT op vogels en hun jongen. Het boek zorgde voor grote ophef in Amerika. Carson en andere milieubeschermers onderzochten hoe DDT in de voedselketen terecht kwam. Het middel richtte een ravage aan onder heel wat diersoorten. In de tweede helft van de jaren zeventig besloten de meeste industrielanden, naar Scandinavisch voorbeeld, DDT te verbieden.

DDT bleef in gebruik in veel ontwikkelingslanden, maar internationale organisaties als de WHO en donoren begonnen steeds meer alternatieven aan te prijzen en te promoten. Zij pleitten voor veiligere insectenverdelgers, muggennetten die met producten werden behandeld en geneesmiddelen ter voorkoming of behandeling van malaria.

Jaarlijks krijgen zowat 500 miljoen mensen te maken met de ziekte. Vooral in Afrika werd maar weinig vooruitgang geboekt in de strijd tegen malaria. Dat is te wijten aan een hele reeks factoren: de gezondheidszorg laat in Afrika veel te wensen over; het werken met muggennetten is een dure zaak en de dodelijkste malariaparasiet wordt bijzonder snel resistent tegen de beschikbare geneesmiddelen.

Niet verwonderlijk ontstond in de voorbije jaren opnieuw een beweging die het gebruik van DDT tegen malaria wilde hervatten. Bij toepassingen binnenshuis zou DDT de beste resultaten opleveren, bleek uit recent onderzoek. Het is namelijk mogelijk muren en daken van woningen en hokken van dieren te behandelen met insectenverdelgers die een langdurig effect hebben. Op die manieren worden de muggen die malaria verspreiden gedood.

In 14 landen ten zuiden van de Sahara worden nu middelen op deze manier gebruikt. Tien landen, waaronder Zuid-Afrika, maken gebruik van DDT. Het Wereldfonds voor de strijd tegen tbc, aids en malaria steunt deze aanpak en geeft ook geld aan projecten in meer dan 40 landen.

De Verenigde Staten lijken ook van plan meer te investeren in het binnenshuis sproeien. Onder impuls van president George W. Bush gaven de VS steun aan het binnenshuis sproeien om malaria onder controle te krijgen in Afrika, zegt de Amerikaanse senator Tom Coburn. “Er zijn ook projecten met DDT.” Volgens Coburn is het een erg goede zaak dat de WGO het gebruik van DDT aanprijst.

Dr. Arati Kochi (WGO) onderstreept dat DDT alleen zoals aanbevolen mag worden gebruikt. Het is uit den boze om het middel buitenshuis of op landbouwakkers in te zetten.

Maar de kritiek blijft aanzwellen. “DDT is geen onschuldig chemisch middel”, stelt Kristin Schafer, verbonden aan de Noord-Amerikaanse afdeling van het Pesticide Action Network (PAN). Schafer zegt dat de verdedigers van DDT worden ondersteund door de fabrikanten van insectenverdelgers. In welbepaalde omstandigheden kan DDT een interessant middel zijn, aldus de activiste. “Maar wij zijn erg bezorgd over het feit dat de WHO lijkt te zwichten voor de druk die uitgaat van de verdedigers van DDT. De organisatie engageerde zich nochtans om landen te helpen zodat ze zonder DDT tegen malaria zouden kunnen vechten.”

Het kan ook zonder DDT, zoveel is duidelijk. Vietnam bijvoorbeeld schakelde in 1991 over naar een aanpak zonder gebruik van DDT. Dat land slaagde erin het aantal overlijdens als gevolg van malaria met 97 procent terug te schroeven. Het aantal malariagevallen verminderde er met 59 procent.