Doofpotoperatie Kosovo

Op 20 februari, drie dagen na het uitroepen van de onafhankelijkheid, wordt Nabeel Hussein, het hoofd van de gevangenis in Dubrava, in staat van beschuldiging gesteld. De Keniaans-Jemenitische Hussein is niet de eerste hooggeplaatste ambtenaar van de VN-Missie in Kosovo (Unmik) die voor het gerecht gedaagd wordt. De aanklacht luidt: verduistering van fondsen. Zowat 40.000 euro verdween uit de gemeentekoffers. Het nieuws werd overstemd door het klaroengeschal en de vreugdesalvo’s uit de overal aanwezige kalasjnikovs in de straten van Pristina. De internationale media delen in de bijziendheid van de nationale pers. Tenslotte, hoe groot is het belang van zo’n schamel fraudedossier in vergelijking met een mogelijk nieuwe Balkancrisis?
Wie de moeite neemt om een kleine bijkomende rekensom te maken, ziet nochtans meteen waar het om gaat. De 40.000 euro van Nabeel Hussein brengt de totale fraude waarbij de VN- Interim Administratie in Kosovo betrokken is –voor zover op dit moment openbaar gemaakt– op 47 miljoen euro. Met andere woorden: van de drie miljard euro aan heropbouwfondsen die de voorbije tien jaar grotendeels opgehoest werd door Europese belanstingbetalers verdween bijna twee procent in de zakken van de internationale vertegenwoordigers van Unmik en hun Kosovaarse bondgenoten.
Die laatsten hebben eindelijk hun eigen –weliswaar corrupte– natie, terwijl de eersten zich stilaan op hun gemak kunnen voelen, ondanks de internationale aanhoudingsbevelen tegen hen. Hussein, bijvoorbeeld, verdween uit Kosovo voordat hij opgespoord kon worden door de Financial Investigation Unit (FIU), de onderzoekseenheid van Unmik die bestaat uit agenten van de Italiaanse Guardia di Finanza. De hoofd van FIU, kolonel Roberto Magni, bewaart de top secret onderzoeken in zijn schuif: dertig in 2005 alleen al en verschillende onderzoeken lopen nog steeds. ‘We blijven doorwerken, ook als Unmik vervangen wordt door de EU’, zegt zijn assistent kapitein Massimo Vicenti. ‘In de toekomst wordt FIU versterkt met agenten van alle 25 lidstaten.’

twee maten en gewichten

Een jaarlijkse kost van 300 miljoen euro voor personeel en kantoren, een lange lijst rechtszaken en zero effect op de economische ontwikkeling van Kosovo: dat is de erfenis van de VN-bureaucratie. ‘We werken op verschillende dossiers, waarvan een aantal nog in voorafgaande onderzoeksfase zitten’, zegt Annunziata Ciaravolo, Unmik-hoofdaanklager sinds 2004.
Het eerste belangrijke dossier uit het verleden heeft betrekking op de Zweed Gerard Fischer, voormalig adviseur van Bernard Kouchner, het eerste hoofd van Unmik. In maart 2001 tekende Fischer in naam van de openbare telefoonmaatschappij PTK een verdacht contract met de Oostenrijkse firma Infonova. Het contract ter waarde van 42 miljoen euro moest de komst van internet voorbereiden. Fischer werd in staat van beschuldiging gesteld in de lente van 2004, op een moment dat hij in Zwitserland verbleef. De Unmik-aanklager stelde een gesprek voor op neutrale grond –in Skopje, Macedonië– maar de zaak werd kort daarna gesloten.
Fishers Kosovaarse assistante, Leme Xhema, had minder geluk. Lhema, in 2001 door Fisher tot directeur van PTK benoemd, werd gearresteerd en op borgtocht vrijgelaten. Het is een van de vele voorbeelden waarbij internationale ambtenaren en hun Kosovaarse medewerkers samen illegale activiteiten ontplooien, terwijl enkel de laatsten gestraft worden. Dat komt onder meer omdat de beter betaalde Unmik-medewerkers –die met een netto maandwedde boven 3000 euro soms het viervoud van lokale medewerkers verdienen– met kortetermijncontracten werken. Hun misdaden worden altijd ontdekt nadat ze alweer vertrokken zijn en de criminele gedragscode van Unmik verbiedt het veroordelen van mensen in absentia.
De VN-ambtenaren frauderen uiteraard niet in een luchtledige of zuivere omgeving. De “onaanraakbare” premier Agim Ceku en andere leden van de voorlopige regering waren ook betrokken partij. Niet toevallig stelde de ngo Cohu vorig jaar in een onderzoek vast dat tachtig procent van de Kosovaren de regerende politici corrupt vindt. De interne audit van het Kosovo Consolidated Budget 2005 toonde aan dat er letterlijk duizenden inbreuken waren op de uitgavenregels.
De ministers van Financiën, Terugkeer van Vluchtelingen, en Handel en Industrie behoorden tot de meest notoire geldverspillers. Die drie zetelen overigens samen met de vakbonden en vier vertegenwoordigers van Unmik in het Kosovo Trust Agency. Dat benoemt de directeurs van openbare bedrijven, regelt de privatiseringen en kanaliseert bijna al het geld dat Kosovo binnenkomt. Het agentschap moest er mee voor zorgen dat de Kosovaarse administratie stap voor stap in lokale handen zou terechtkomen. De hele formule voor gecombineerde internationale-lokale verantwoordelijkheid is echter gedegenereerd in wederzijdse medeplichtigheid aan onoorbare praktijken.

diplomatieke propaganda

Tot vandaag werd maar één Unmik-verantwoordelijke effectief opgesloten: de Duitser Jo Trutschler. De man werd in 2002 in Duitsland veroordeeld omdat hij 4,5 miljoen euro had ontvreemd uit het budget van het elektriciteitsbedrijf KEC Elektrokosova, dat hij destijds leidde. De rest van de financiële schandalen blijven onbestraft onder het veilige schild van diplomatieke propaganda. ‘De enige reden waarom Trutschler in de gevangenis zit, is omdat we de Duitse pers ervan konden overtuigen zich met de zaak bezig te houden’, zegt Augustin Palokaj van de Koha Ditore, de grootste Kosovaars-Albanese krant. ‘Zo lang de corruptie bij Unmik-verantwoordelijken alleen aangeklaagd wordt door lokale kranten, kijkt niemand ervan op.’
Het parcours van de Brit Roger Reynolds, voormalig ceo van de openbare telefoonmaatschappij PTK, is exemplarisch voor wat er scheef groeide in het bestuur van Kosovo. In maart 2003 tekende Reynolds een contract ter waarde van 300.000 euro waarin bepaald werd dat Norway Invest vijftig procent van de winst zou opstrijken van het project dat het bedrijf zou uitvoeren. Enkele maanden later verliet Reynolds Unmik en werd hij lid van de raad van bestuur van Norway Invest. In november 2006 plaatste de Unmik-aanklager Reynolds op de zwarte lijst op verdenking van fraude en witwaspraktijken. Sindsdien ontbreekt elk spoor van Reynolds en zijn Noorse partner-in-crime Ole Johansen, ook al een voormalig manager van PTK. Op de eerste zitting van het proces, in april 2007, daagden alleen de lokale, kleine vissen op. Onder hen, opnieuw, Leme Xhema.
Om de strijd tegen de illegaliteit aan te zwengelen, richtte Unmik in 2004 de International Task Force (ITF) op, bestaand uit agenten van de Italiaanse Guardia di Finanza, Olaf (het Europese anti-fraude agentschap) and de Internal Oversight Services van de VN. Dat nieuwe team richtte zijn pijlen onder andere op de Brit Gavin Jeffrey, opnieuw een voormalig bestuurder van PTK. Hij wordt verdacht van onregelmatigheden bij contracten met het adviesbureau Crown Agents. Geschatte schade: 30.000 euro. Ondanks het negatieve verslag van de International Task Force werd Jeffrey niet eens van zijn post verwijderd. Vanaf 2006 begon ook de Financial Investigation Unit gegevens te verzamelen over zijn vermeende betrokkenheid bij strafbare feiten, maar daartegen was de vogel alweer gevlogen.

horen, zien en zwijgen

De laatste toevoeging aan de club van “vermisten” is Ian Wollet, directeur van de Internationale Luchthaven van Pristina van 2005 tot september 2006. Hij werd verdacht van betrokkenheid bij een omkoopschandaal maar is intussen bij gebrek aan bewijzen vrijgesproken. Sommige van zijn werknemers hielpen vrienden en kennissen aan een baan op de luchthaven tegen een vergoeding van 3500 euro per persoon. Een rapport van maart 2006 stelt dat het toenmalige hoofd van Unmik, de Deen Soren Jesen-Peterssen, weet had van onregelmatigheden maar naliet de gepaste maatregelen te nemen. Peterssen nam ontlag in juni 2007.
Zijn opvolger, de Duitser Joachim Rucker, arriveerde niet eens met een schone lei. Hij was directeur van het Kosovo Trust Agency in de periode van de “gestuurde” overname van het mijnbedrijf Ferronickel door de Brits-Kazachse groep Alferon –een allesbehalve onbesproken bedrijf. De privatiseringen in Kosovo verliep onder toezicht van Unmik. Zowat een derde van de economie die het land van het vroegere Joegoslavië erfde, is daardoor vandaag in handen van buitenlandse bedrijven. Krenar Gashi van het Balkan Investigative & Research Network: ‘De VN en met name Rucker, die een grote verantwoordelijkheid had ten tijde van de schandalen, proberen de hele zaak stil te houden tot aan het einde van zijn mandaat. Eenmaal Unmik opgedoekt is, worden alle onderzoeken waardeloos papier en zal er geen haan meer naar kraaien.’