Een gezonde basisles over Turkije

Zijn debuut, De kinderen van Atila, begint Balci dan ook met een korte exploratie van de expansiedrang van de Ottomanen. Na de verovering van Constantinopel in de vijftiende eeuw werden de Ottomanen geplaagd door het Spook van Wenen, de stad in het Westen die ze herhaaldelijk trachtten in te palmen. Het duidt hoe de Turken al lang richting Westen keken. Wat volgt is een politieke geschiedenis in het kort, over hoe opeenvolgende partijen en figuren trachtten schoon schip te maken in Turkije: leger, proletarische opstandelingen, islamieten. Hij vertelt hoe het nationalisme een hoogtepunt kende in het begin van de twintigste eeuw. De Ittihatleiders waren al tegen de christelijke minderheden –omdat deze rijke elite gevrijwaard was van legerdienst. In 1910 had het nationalisme het hele land in de greep. Wat anti-Turks was moest gestraft worden. Daaruit vloeide ook de Armeense genocide voort. De Armeniërs werden beticht van collaboratie met de Russen, en zouden massaal gestraft worden voor dit landverraad. De Duitse bondgenoot liet rustig begaan.
‘In 1922 tekende generaal Mustafa Kemal in het geheim voor een offensief tegen het Griekse leger in het land. Hij versloeg de Grieken en smoorde daarna –onthaald als de redder van Turkije– elke verzetsvorm in de kiem. Hij wilde een kleiner Turkije dat een brug moest vormen naar het Westen.” Dat Turkije moest ook een republiek zijn, Kemal wilde moderniseren, schrijft Balci. Atatürk installeerde de seculiere staat, voerde een aantal democratiseringen door, gaf vrouwen meer rechten, maar duldde geen enkele oppositie. Kemal luidde het begin in van de macht van het establishment. Daar konden buitenstaanders –zoals bijvoorbeeld de democratische Adnan Menderes, in de jaren vijftig verkozen– niet tegenop.
Zijn pogingen om de staatseconomie te liberaliseren, mislukten hopeloos en in 1960 vond de eerste militaire staatsgreep plaats. Twintig jaar later vond een tweede coup plaats en iets meer dan twintig jaar later won de AK-Partij van Erdogan de parlementsverkiezingen. Het volk koos massaal voor de islamisten omdat het de economische mislukkingen en de corruptie van de kemalisten beu was. Balci heeft geen pasklaar antwoord op de vraag of Erdogan nu een bekeerde moslimdemocraat is of een wolf in schapenvacht. Hij weegt af. Feit is, zegt hij, dat de AK-Partij de eerste lijkt die –na een lang en moeizaam proces– de democratisering onder de knie krijgt. De metamorfose is enorm, maar de onderhandelingen met Europa zullen wellicht nog vijftien jaren duren, tijd dus voor Turkije om verder door te groeien.
De kinderen van Atila door Erdal Balci is uitgegeven door Meulenhoff/Manteau. 219 blzn. ISBN 978-90-8542038-5