Is er apartheid in het Heilige land?

‘Israël apartheid!’ is totnogtoe slechts een goedkoop label gebleven, een populair modewoord, een activistische slogan die lekker bekt in betogingen. Apartheid staat in het geheugen gegrift als een verwerpelijk racistisch systeem, als een extreme uitloper van achterhaald kolonialisme, als een summum van schending van mensenrechten.
Door Israël zo te bestempelen, wordt een aha-erlebnis gecreëerd. Maar het label wordt nauwelijks met argumenten onderbouwd. Wat apartheid precies betekent, blijft onduidelijk. Laat staan dat men argumenteert waarom de situatie dan apartheid is.
Is het label uit de lucht gegrepen of zit er een kern van waarheid in? Waar rook is, is vuur, zegt een spreekwoord. Israël gebruikt in het beleid ten aanzien van de Palestijnen termen die lijken op echo’s uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Scheiding

Beleidsvoerders spreken over hafradah, wat in het Hebreeuws ‘scheiding’ betekent, net als ‘apartheid’. In het midden van de jaren 1990 sprak Ehud Barak over us here, them there (wij hier, zij daar). Is er apartheid in Israël en op de Westelijke Jordaanoever?
De vraag heeft nog geen adequaat antwoord gekregen. De meeste onderzoekers maken een historische vergelijking tussen de situatie in Israël en op de Westelijke Jordaanoever en de specifieke Zuid-Afrikaanse apartheid om te wijzen op verschillen en/of gelijkenissen.
Op basis daarvan argumenteren ze of er wel of niet sprake is van apartheid. Het vergelijken van twee in tijd, ruimte en context verschillende situaties is een interessante denkoefening, die echter wetenschappelijk onhoudbaar is. Het neigt tot selectiviteit en manipulatie van feiten.

Rwanda

Stel dat je de genocide in Rwanda vergelijkt met de genocide in Duitsland. Het verloop, de betrokkenen, de motieven, de gevolgen, de reacties, enzovoort zijn verschillend. Betekent dit dat één van beide gevallen geen genocide is en het andere wel? Uiteraard niet.
Een vergelijking impliceert een oogpunt dat beperkt blijft tot twee specifieke situaties, terwijl er een perspectief nodig is dat boven of buiten die situaties staat. Er moet een algemene theorie of definitie zijn, waaraan je specifieke situaties kunt toetsen om ze te benoemen.
We kunnen pas concluderen dat er zowel in Duitsland als in Rwanda sprake was van genocide, indien we eerst hebben gedefinieerd wat ‘genocide’ betekent en vervolgens analyseren of beide situaties aan die definitie beantwoorden.
Een bepaalde situatie moet getoetst worden aan een universele definitie van apartheid, los van de Zuid-Afrikaanse context en van specifieke kenmerken zoals betrokkenen, gebeurtenissen en ideologieën.
Lees de MO*paper (pdf)