EU-lidstaten: opportunistische wapenhandelaars

‘Spreekt het niet voor zich dat wapens geen onschuldig product zijn die zo maar aan eender welke klant mogen worden verkocht?’. Met die vraag steekt Vlaams parlementslid Jan Roegiers (sp.a; Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden en Internationale Samenwerking) van wal tijdens het seminarie van het Vlaams Vredesinstituut op donderdag 31 mei. Hij geeft meteen ook het antwoord: ‘De recente wapenexport van Europese lidstaten naar Libië toont pijnlijk het tegendeel aan.’

De rol van Europese wapens in het Libische conflict is omstreden: tot kort voor het uitbreken van het conflict werden onder meer Belgische wapens geleverd aan het Kadhafi-regime en tijdens de burgeroorlog heeft Frankrijk de rebellen bewapend. Opstanden werden tijdens de Arabische Lente soms letterlijk neergeslagen met wapens van Europese makelij. Maar de gevolgen reiken verder.

Europese wapens in Syrië?

‘Het valt niet uit te sluiten dat ook het Syrische conflict zal gesteund worden met militair materieel uit Europa’, waarschuwt Nils Duquet, onderzoeker aan het Vlaams Vredesinstituut. ‘Saoedi-Arabië is een lucratieve afzetmarkt. Alle EU-lidstaten proberen goede wapendeals met het land uit de brand te slepen, terwijl Saoedi-Arabië en Qatar officieel verkondigden dat ze wapens willen leveren aan de Syrische rebellen. Zullen de lidstaten het risico toestaan dat hun wapens via Saoedi-Arabië in Syrië belanden, puur om hun eigenbelang te dienen? Die kans bestaat, als we kijken naar de recente wapenleveringen aan Libië.’

Om wapens uit te voeren naar Libië, negeerden de lidstaten de bestaande Europese regelgeving. Frankrijk schond door zijn wapenlevering aan de rebellen een ondubbelzinnig Europees wapenembargo. De andere lidstaten hielden geen rekening met een overeengekomen Gemeenschappelijk Standpunt. Dat is een leidraad die criteria opsomt om de wapenexport uit EU-lidstaten te harmoniseren zoals ‘respect voor internationale embargo’s en mensenrechten’ en ‘voorkomen dat wapens bij ongewenste eindgebruikers terechtkomen’.

‘Het Gemeenschappelijk Standpunt is op zich een goede tekst. Maar de lidstaten zijn opportunistisch: ze gebruiken de tekst enkel wanneer ze het wensen en niet wanneer het nodig is’, legt Duquet de vinger op de wonde.

Europa: (g)een morele autoriteit

‘Lidstaten hanteren het Gemeenschappelijk Standpunt over wapenexport enkel wanneer ze het wensen en niet wanneer het nodig is’

Op deze manier tasten de lidstaten het imago van de Europese Unie aan als morele autoriteit op vlak van wapenhandel. Europa stond in het verleden als eerste klaar om de Verenigde Staten met de vinger te wijzen bij dubieuze wapenexport en om Rusland te waarschuwen voor wapenuitvoer naar Syrië. ‘Maar Europa moet dringend eens in de spiegel kijken’, klinkt het bij de experten.

Volgens Duquet is het aangetaste imago problematisch voor de onderhandelingen over een internationaal wapenhandelverdrag (ATT) volgende maand. ‘Internationaal heeft Europa zichzelf altijd een voortrekkersrol aangemeten op het vlak van wapenhandel. Als Europa nu bij de komende onderhandelingen van het ATT aandringt op een sterk verdrag, heeft Rusland met de Europese wapens in Libië een stok achter de deur om enkel akkoord te gaan met een gematigd internationaal wapenhandelverdrag.’

Lijst met zorgwekkende landen

De experten zien heil in een Europa dat met één stem spreekt. Meer en betere informatieoverdracht tussen de lidstaten moet daartoe bijdragen. An Vranckx van de Conflict Research Group (Universiteit Gent) wijst op de herziening van het Gemeenschappelijk Standpunt volgende maand als een goed moment om initiatieven te nemen om de informatieoverdracht te verbeteren. Een informatie-uitwisselingsplan lag enkele jaren geleden al op tafel, toen de opheffing van het wapenembargo op China werd besproken: informatie zou worden uitgewisseld over exporten naar voormalige embargolanden gedurende vijf jaar. Samen met de discussie over de opheffing van het embargo verdween het plan echter van het politieke toneel.

Duquet benadrukt nochtans het belang van een degelijk informatie-uitwisselingsysteem: ‘Had men indertijd een informatiesysteem ontwikkeld, dan hadden de Europese lidstaten met meer omzichtigheid gehandeld en hadden ze waarschijnlijk geen wapens geleverd aan Libië vlak voor de Arabische Lente.’ Vranckx pleit er alvast voor om een Europese lijst met ‘zorgwekkende landen’ op te stellen, waarvoor gedurende een bepaalde periode alleen met de allergrootste zorg nog wapenexportvergunningen kunnen worden afgeleverd.