Golf van protest tegen stuwdammen in Latijns-Amerika

In de regio zijn al meer dan duizend dammen met een hoogte van vijftien meter of meer. Zij zorgen voor 10 procent van alle elektriciteit die verbruikt wordt. Regeringen, gesteund door transnationale bedrijven, willen meer dammen bouwen om de afhankelijkheid van de dure olie te verminderen. Olie is nu de belangrijkste energiebron.

Het debat over de nieuwe energie wordt gevoerd op het scherp van de snede. Hoewel waterkrachtcentrales schone energie leveren en tegelijkertijd het watergebruik kunnen reguleren, is er ook kritiek vanwege de gevolgen op sociaal en milieugebied. Mensen moeten vaak gedwongen verhuizen en de natuurlijke omgeving lijdt schade als gevolg van de aanleg van reservoirs. Na een referendum in Guatemala werd deze maand de bouw van drie waterkrachtcentrales in Río Hondo, een natuurgebied in het oosten van het land, stilgelegd. Door het project zou 6.000 hectare land onder water komen te staan. Zo’n 20.000 mensen dreigden hun bron van levensonderhoud kwijt te raken.

Een rechtbank oordeelde dat de betrokken bedrijven, waaronder Canadese en Italiaanse, het project moeten herformuleren op grond van nieuw onderzoek naar de gevolgen voor het milieu en de bewoners. Daarna mogen kiezers zich er opnieuw over uitspreken.

“Deze uitspraak is goed voor het vertrouwen van de burgers in de instellingen en laat zie dat er nog fatsoenlijke mensen zijn in dit land”, zegt Magali Rey, directeur van milieugroepering Madre Selva.

In Mexico probeert de regering van president Vicente Fox al twee jaar lang tevergeefs om het Parota Project in de zuidelijke staat Guerrero af ronden. Door het project, dat 668 miljoen euro kost, zouden 25.000 mensen gedwongen moeten verhuizen volgens arme boeren in de regio. Zij blokkeren al geruime tijd de toegangswegen naar hun dorpen om de afbouw van het project tegen te houden. Het niet-gouvernementele Latijns-Amerikaanse Watertribunaal stelde in maart dat Mexico een project in de rivier Papagayo moet stilleggen, omdat de lokale bevolking er geen enkele baat bij heeft en het ook niet bijdraagt aan regionale ontwikkeling of bescherming van het milieu en natuurlijke hulpbronnen. De uitspraken van het Watertribunaal zijn echter niet bindend.

Ook in Brazilië, één van de landen met de meeste stuwdammen ter wereld (ongeveer 600), bestaan diverse conflicten rond de aanleg van stuwdammen. Activisten twijfelen aan de goede bedoeling van de regering van Luiz Inácio Lula da Silva als het gaat om twee waterkrachtcentrales in de rivier Madeira, een van de belangrijkste vertakkingen van de Amazone.

President Lula zegt dat sociale gevolgen en de impact op het milieu in de overwegingen zijn meegenomen, maar zo’n honderd niet-gouvernementele organisaties verenigden zich om die beweringen van de regering aan te vechten.

Volgens Glenn Switkes, directeur Latijns-Amerika van International Rivers Network uit de Verenigde Staten, is niet bewezen dat de centrales economisch rendabel zijn. Bovendien zou het reservoir van de dammen een bedreiging vormen voor de regio die 600 vissoorten en 700 vogelsoorten telt. Ook dreigen boeren en vissers hun inkomsten kwijt te raken. De zeewolf, de vis die in de regio het meeste geld oplevert, zwemt 4.000 kilometer vanuit de Amazone naar de Madeira om zich voort te planten. Die cyclus zou door de aanleg van de dam doorbroken worden, zegt Switkes.

Tot in de jaren zeventig leverde de aanleg van dammen nauwelijks problemen op. Maar nu erkent ook de Wereldbank, één van de grootste financiers van waterkrachtcentrales, dat de bevolking die moet wijken voor de dammen er niet op vooruitgaat. Elk jaar moeten wereldwijd naar schatting vier miljoen mensen gedwongen verhuizen vanwege de aanleg van stuwdammen. In Latijns-Amerika voeren tegenstanders al decennialang oppositie tegen de aanleg van de dammen, maar de laatste jaren wordt het verzet - ook van de bewoners die moeten wijken - steeds feller.

In Chili staat een miljardenproject in de regio Patagonia, dat mede gefinancierd wordt door het Spaanse bedrijf Endesa, op losse schroeven. In Centraal-Amerika willen activisten de bouw van een dam in vertakkingen de rivier Lempa verhinderen. Honduras en El Salvador sloten daar deze maand een overeenkomst over. (JS/MM)