Hongaarse minderheid in Slowakije op de schopstoel

De etnische Hongaren in Slowakije maken ongeveer 10 procent uit van de 5 miljoen inwoners van het land. Ze leven grotendeels in het zuiden van het land, bij de grens met Hongarije. De vergrijzing doet hun aantallen krimpen, maar sommige Slowaakse politici denken de aparte bevolkingsgroep liefst meteen weg.
Vooral de extreemrechtse Nationale Partij van Slowakije (SNS), die sinds 2006 deel uitmaakt van de regering, heeft het op de Hongaarse minderheid gemunt. Onderwijsminister Jan Mikolaj, een trouwe partijsoldaat van de SNS, heeft een wetsvoorstel geschreven dat Hongaarse scholen verplicht evenveel lessen in het Slowaaks aan te bieden als in het Hongaars. Hongaarse organisaties dreigen met een campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid als de wet zoals verwacht in september van kracht wordt.
Mikolaj heeft ook een project stopgezet waarbij Slowakije samen met Hongarije een gemeenschappelijk schoolboek voor de geschiedenislessen zou schrijven, en heeft de experts inzake onderwijs voor minderheden van zijn ministerie de laan uitgestuurd. De regering zou ook ambtenaren, leraars en journalisten een talentest willen doen afleggen en opleidingen doen volgen om ervoor te zorgen dat ze allemaal het Slowaaks voldoende beheersen.

Er zijn geen Hongaren

Het is de leider van de SNS, Jan Slota, die onlangs verklaarde dat er geen Hongaren in Slowakije leven, alleen mensen die toevallig Hongaars als moedertaal hebben. De sociaaldemocratische Smer, de grote overwinnaar van de verkiezingen in 2006 en de belangrijkste regeringspartij, heeft afstand genomen van de uitlating van Slota. Maar de partij zit op een aanvaringskoers met buurland Hongarije. De Smer beschuldigt Hongarije ervan interne problemen in Slowakije te internationaliseren en de spanningen op te voeren. Ze vindt ook dat Hongarije niet genoeg doet voor de 20.000 Slowaken die in Hongarije leven.
Boedapest was woedend toen de anti-Hongaarse SNS in de Slowaakse regering werd opgenomen. De Hongaarse regering zegt dat de situatie van de minderheden in Slowakije sindsdien verslechterd is. Hongarije staat niet alleen met zijn kritiek op de regeringsvorming in Slowakije. De Partij van de Europese Socialisten (PES) sloot de Smer voor 18 maanden uit omwille van de coalitie met de extreemrechtse SNS.
Slowakije ontstond in 1993, bij de opdeling van Tsjechoslowakije in twee staten. Slowakije begon een nationalistische koers te varen, waardoor de Hongaarse minderheid het er moeilijker kreeg. De situatie verbeterde in 1998 toen de Hongaarse Coalitiepartij (SMK) deel ging uitmaken van de Slowaakse regering. Maar in 2006 kwam er een einde aan die regeringsdeelname.
“Een overweldigende meerderheid van de politieke en intellectuele elite hier ziet Slowakije als een natiestaat die de Hongaarse minderheid op zijn grondgebied tolereert”, zegt Kalman Petocz, de directeur van het Forum voor Minderhedenonderzoek in Slowakije. Maatregelen om de Hongaarse identiteit in Slowakije te bewaren of te versterken, passen niet in dat plaatje.

Ontoereikende onderwijskansen

Dat is vooral pijnlijk voelbaar in het onderwijs. Ongeveer 30.000 etnische Hongaren in Slowakije lopen school in het Hongaars, maar voor een vijfde van de kinderen van de minderheid is er alleen plaats in scholen waar alle lessen in het Slowaaks worden gegeven. Hoger onderwijs volgen in het Hongaars is nog moeilijker in Slowakije. Komarno, in het zuidwesten van Slowakije, heeft een Hongaarstalige universiteit, maar veel studenten moeten naar Hongarije, Tsjechië of andere Europese landen trekken.
De etnische Hongaren in Slowakije zijn nakomelingen van de inwoners van Oostenrijk-Hongarije die door het uiteenvallen van dat keizerrijk en de hertekening van de Europese grenzen na de Eerste Wereldoorlog in andere landen terechtkwamen. Nu leveren er naar schatting 3 miljoen Hongaren buiten Hongarije; naast Slowakije hebben ook Roemenië en Servië een grote Hongaarse minderheid. Voor de Slowaken betekende het uiteenvallen van Oostenrijk-Hongarije het einde van een periode van gedwongen taalkundige assimilatie; voor de Hongaren kwam er einde aan de band met hun moederland.
Recente gebeurtenissen hebben onder de Slowaken de angst doen groeien dat de etnische Hongaren in Slowakije zich willen afscheuren. De onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo schept in hun ogen een precedent, terwijl het wegvallen van de grenscontroles door de uitbreiding van Schengen de etnische Hongaren in de armen van hun taalgenoten over de grens kan drijven.
Hongaarse organisaties in Slowakije zeggen dat ze niet uit zijn op aanhechting bij Hongarije, maar de meesten achten autonomie essentieel om hun culturele eigenheid te bewaren. Etnisch Hongaarse groepen die opkomen voor meer autonomie zijn al verscheidene keren ontbonden door de overheid.
Sinds 2002 is er sprake van regionale autonomie in Slowakije, maar de grenzen van die regio’s vallen niet samen met de etnische scheidslijnen in het land.