Internationale wapenembargo’s makkelijk omzeild

In “Lord of War” uit 2005 kruipt Hollywoodacteur Nicholas Cage in de huid van een gewetenloze wapenhandelaar. “De militaire embargo’s vormen geen belemmering voor de bloeiende illegale wapenhandel”, zegt hij neerbuigend. “Als ik mijn werk goed doe, is het zogoed als onmogelijk een wapenembargo af te dwingen.” Een nieuwe VN-studie haalt die woorden aan als “een cynische, maar overtuigende illustratie van het groeiende probleem van de illegale handel in lichte wapens.”
Het rapport zal op 18 september aan de Algemene Vergadering worden voorgesteld en stelt dat de illegale wapenhandel vooral plaatsvindt op basis van “ingewikkelde afspraken omtrent onduidelijke transportroutes en schimmige financiële transfers.”
Maar de transacties hebben wel “een ernstig destabiliserend effect en spelen een belangrijke rol in de inbreuken op de wapenembargo’s van de VN-veiligheidsraad.” Die inbreuken worden hoofdzakelijk toegeschreven aan een internationaal netwerk van tussenpersonen. Kleine vuurwapens zijn erg populair in de meeste opstanden en kleine militaire conflicten. Ze worden dan ook omschreven als “de echte massavernietigingswapens”.
De VN wijzen er ook op dat kleine wapens, zoals granaatwerpers en machinegeweren, wereldwijd de meeste slachtoffers maken in conflicten. Op dit moment zijn er naar schatting meer dan 600 miljoen lichte wapens in omloop. Die hebben het voorbije jaar het leven gekost aan een half miljoen mensen. Toch bestaat er geen internationaal verdrag om de wereldwijde verspreiding van die wapens tegen te gaan.
De wapenhandelaars maken gebruik van vervalste documenten en nepvergunningen om de embargo’s tegen verschillende Afrikaanse landen, zoals Angola, Ivoorkust, de Democratische Republiek Congo, Liberia, Sierra Leone en Sudan, te omzeilen.
Halfweg 2007 had slechts een veertigtal van de 195 lidstaten van de VN nationale wetten, bepalingen en procedures uitgevaardigd om de illegale wapenhandel te kortwieken. In de meeste landen zijn de achterpoortjes dan ook groot genoeg om er met een jumbojet volgestouwd met AK-47’s doorheen te kunnen vliegen.
Toen Mikhail Kalashnikov, de Russische uitvinder van de AK-47 gevraagd werd of hij nachtmerries had over de duizenden mensen die door zijn destructieve wapen zijn omgekomen, antwoordde hij: “Ik slaap prima. De schuld ligt bij de politici, want zij slagen er niet in om het eens te raken en lossen hun problemen dan maar op met geweld.”
Daniel Prins, voorzitter van de groep van intergouvernementele experts, zei dat onderzoek heeft uitgewezen dat de tussenpersonen een cruciale rol spelen in de illegale wapenhandel en in de grote beschikbaarheid van deze wapens.
Die tussenpersonen zijn vaak niet zelf eigenaar zijn van de goederen waarin ze dealen. Ze slaan alleen munt uit de groeiende mogelijkheden die de internationale wereld van het transport, het bankwezen en de communicatie hun bieden.
“Alleen een crimineel zou bewust wapens verkopen aan een moordenaar, maar toch kunnen regeringen wapens slijten aan regimes die bekend staan om hun schendingen van de mensenrechten, of aan landen waar wapens in handen vallen van oorlogsmisdadigers”, zegt Oxfam-directrice Sarah Morgan.
Ambassadeur Prassad Kariyawasam van Sri Lanka, die in 2006 de VN-conferentie over kleine wapens heeft geleid, vindt dat je met een wapenembargo maar een deel van het probleem oplost: “Wapenembargo’s richten zich meestal op de vraag en niet op het aanbod. We moeten de klemtoon verleggen naar het aanbod van illegale wapens.” Hij zei dat de overgrote meerderheid in de internationale gemeenschap de handel in kleine wapens een halt wil toeroepen: “In 2001 hebben we een speciaal Actieplan in het leven geroepen.” Helaas is dat plan grotendeels dode letter gebleven.
“De illegale makelaars doen onze inspanningen om de illegale handel aan banden te leggen teniet”, zei Kariyawasam. “Maar we kunnen alleen succes boeken als de landen die de wapens leveren, willen meewerken. Bepaalde regio’s ondernemen concrete acties om de illegale handel in kleine wapens aan te pakken, maar de efficiënte en geloofwaardige follow-up van het Actieplan blijft uit, en dat is de grootste hinderpaal. Helaas laat het probleem sommige grote landen koud.” Hij beklemtoonde ook dat “niet de legale wapenhandel en het legale wapenbezit het probleem zijn. De illegale handel en de illegale toevoer zijn het probleem.”