Jonge Brazilianen zijn dictatuur niet vergeten

Aan de Militaire Club van Rio de Janeiro, waar militairen een herdenking van de staatsgreep 31 maart 1964 hielden, kwamen gisteren honderden mensen samen. Ze riepen slogans en gooiden met eieren.

President Dilma Rousseff had de militairen verboden de verjaardag van de staatsgreep te herdenken; het is voor het eerst dat deze maatregel werd uitgevaardigd sinds het herstel van de democratie. Maar de militairen vervroegden hun herdenking met twee dagen. Op het programma stond onder meer de conferentie 64: de waarheid.

Folteraar achter de tralies

In andere Latijns-Amerikaanse landen die een dictatuur hebben meegemaakt, is protest tegen dit soort herdenkingen een vertrouwd gezicht, in Brazilië niet. Nu pas, 27 jaar na het einde van de dictatuur, begint een reactie op gang te komen. De omvang en de assertiviteit van het protest is nieuw.

“De dictatuur is afgelopen, nu moet de folteraar achter de tralies”, riepen sommigen aan de Militaire Club. “Parasiet! Lafaard!”, riepen anderen toen een oudere militair die door de manifestanten als folteraar werd aangeduid, naar binnen wilde gaan.

“We zijn hier om gerechtigheid te eisen: we willen dat er een einde komt aan de straffeloosheid voor deze militaire folteraars en moordenaars”, zegt Tȃnia Rocha, weduwe van een vermoorde militant van de Braziliaanse Communistische Partij.

Met eigen ogen

De zestienjarige Nando de Oliveira zegt dat ze meedoet opdat “foltering voor altijd uit onze geschiedenisboeken verwijderd wordt.”

De negentienjarige Maria de Aquino Silveira is opgegroeid met de verhalen over haar ooms en grootouders, allemaal slachtoffers van de dictatuur. “Op het internet leerde ik dat er nog andere slachtoffers waren en zijn. Ik ben niet langer het meisje dat naar de familieverhalen luisterde. Nu kan ik met mijn eigen ogen kijken.”

Het jongerenprotest tegen de misdaden van de dictatuur breidt zich uit naar andere deelstaten, onder meer naar São Paulo. Ook daar vinden steeds meer manifestaties plaats aan de woon- of werkplaats van vermeende folteraars of moordenaars.

Dilma Rousseff gefolterd

Tijdens de militaire dictatuur (1964-1985) werden meer dan 475 mensen vermoord. Vijftigduizend mensen belandden achter de tralies, meer dan twintigduizend werden gefolterd, onder wie huidig president Dilma Rousseff.

Een amnestiewet uit 1979 maakt het onmogelijk om de verantwoordelijken voor de mensenrechtenschendingen te bestraffen.

Volgens Rocha is het aan die amnestiewet en het relatief lage aantal slachtoffers – vergeleken met buurlanden Argentinië en Chili – te wijten dat de reactie zo lang op zich liet wachten. Maar de dictatuur was in Brazilië “even bloedig, even moorddadig als in andere landen.” Rocha werd zelf ook gefolterd in de gevangenis.

Waarheidscommissie

“Brazilië was het eerste land dat een dictatuur vestigde”, zegt Ana Miranda van het Collectief Herinnering en Waarheid. De stilte sindsdien was zo sterk dat “we na al die tijd nog altijd angst voelen, alsof het leger nog altijd de absolute macht heeft.”

Dit jaar begint een Waarheidscommissie een onderzoek naar de mensenrechtenschendingen sinds 1964. De commissie heeft niet de bevoegdheid om vermeende verantwoordelijken bij het gerecht aan te klagen. Maar Ana Miranda merkt dat de discussie over wat er echt gebeurd is steeds meer zichtbaar wordt op straat, met het protest van slachtoffers, nabestaanden en activisten.

In de Militaire Club zelf wilde generaal Gilberto Serra reageren op het protest. De manifestanten “hebben hun mening en hebben het recht die te uiten. Maar volgens mij hadden ze destijds hun verantwoordelijkheid moeten nemen toen ze die jongeren lieten sterven in de guerrilla. Zij zijn verantwoordelijk. Niet wij, die toen de installatie van een communistische regering hebben voorkomen.”

Een van de deelnemers aan de militaire conferentie was generaal Luiz Eduardo Rocha. Die staat bekend om zijn oproep om ook Dilma Rousseff voor de Waarheidscommissie te brengen om te praten over haar activiteiten in de guerrilla.