Mens maakt “dokter Natuur” machteloos

“Weinig mensen beseffen dat onze gezondheid direct verband houdt met de gezondheid van de natuur”, zegt Aaron Bernstein, een docent aan de Harvard Medical School en een van de redacteurs van “Sustaining Life: How Human Health Depends on Biodiversity” (Het fundament van het leven: Hoe de menselijke gezondheid afhangt van biodiversiteit).
Het is bekend: zowel voor de geneeskunde als voor de voedselproductie is de natuur een schatkamer die nog lang niet al zijn geheimen heeft prijsgegeven. In het boek worden zeven groepen bedreigde diersoorten voorgesteld die waarschijnlijk een “geweldige waarde hebben voor de geneeskunde en de wetenschap”. Haaien, beren, mensapen en amfibieën en slakken: we zijn er maar beter zuinig op.
In het gift van tropische kegelslakken komen bijvoorbeeld duizenden peptiden voor, korte ketens van aminozuren die heel nuttig blijken in medisch onderzoek. “Door middel van die peptiden hebben we al veel geleerd over hoe de menselijke hersenen werken”, zegt Bernstein. Er is ook een peptide uit zeeslakkengift dat pijn blijkt te blokkeren en nu wordt ingezet bij kankerpatiënten bij wie opiaten niet werken. Met nog andere peptiden wordt volgens Bernstein op andere medische gebieden veelbelovend onderzoek verricht.  
Maar het onderzoeksmateriaal dreigt schaars te worden. De kegelslakken leven alleen op koraalriffen. Een derde tot de helft van die riffen dreigen te verdwijnen door het gecombineerde effect van vervuiling, de opwarming van de aarde en ziekten.

Hoge bloeddruk

Met de amfibieën dreigt nog een veel grotere groep nuttige dieren van de aardbol te verdwijnen. Ze hebben nieuwe geneesmiddelen opgeleverd voor de bestrijding van hoge bloeddruk, spelen een rol in het onderzoek naar weer andere pijnstillers en kunnen ook de weg wijzen naar antibiotica waartegen bacteriën niet langer resistent worden. Maar de voorbije decennia zijn al zeker 120 amfibieënsoorten verdwenen. Nog eens een derde van de 6000 bekende soorten is met uitsterven bedreigd.
De natuur is veel meer dan een grote apothekerskast. Insecten spelen bijvoorbeeld ook een onvervangbare rol in de landbouw. Ze bevruchten planten, houden dominerende soorten in toom en zorgen voor de verwerking van plantenresten. “Zonder insecten zouden de meeste ecosystemen op het vasteland in elkaar klappen, en het grootste deel van de mensheid zou samen met hen verdwijnen”, schrijft Edward O. Wilson, de wereldberoemde biodiversiteitsexpert van Harvard, in het voorwoord van het boek.
Wetenschappers schatten dat er tussen drie en 30 miljoen soorten levende wezens voorkomen op aarde. Amper 1,4 miljoen soorten zijn al wetenschappelijk geclassificeerd en slechts een fractie daarvan is al terdege onderzocht. Volgens het Millennium Ecosystem Assessment uit 2006, een grootschalig onderzoek naar de toestand van de natuur op aarde, kan 30 procent van alle dier- en plantensoorten tegen 2050 verdwijnen als gevolg van ontbossing, klimaatverandering, het verdwijnen van leefgebieden en vervuiling.
In het boek zijn ook mogelijke maatregelen samengebracht om het verlies aan biodiversiteit tegen te gaan. Aan de top drie van maatregelen kan iedereen meewerken: gebruik het openbaar vervoer of de fiets, koop lokale, biologisch geteelde levensmiddelen en eet duurzaam geproduceerde vis – en dus geen gekweekte zalm of garnalen. Minder water gebruiken en plaatselijke planten in je tuin zetten, kan ook al veel helpen, zegt Bernstein.
Daarnaast moeten regeringen de bescherming van ecosystemen meer aanmoedigen. “Nu gaat het beleid vaak nog de tegenovergestelde kant op”, oordeelt Bernstein.