MO* blikt terug: Luidruchtig slotakkoord van het neoliberalisme

Er is nood aan verstandig overheidsoptreden op nationaal en internationaal niveau. De ‘democratisering’ van het internationaal bestuur door de toenemende rol van de opkomende machten, maakt een consensus over wat er moet gebeuren, evenwel niet makkelijker. 
 
In 2007 schetsten we waarom het neoliberalisme op zijn grenzen was gestoten. De ideologie die misprijzend doet over de tussenkomst van overheden allerhande, had in de praktijk al afgedaan. Zelfs Wereldbank en IMF die jarenlang de loftrompet speelden over de markt, en de overheid negeerden, hebben nu de mond vol over goed bestuur als de cruciale factor die ontwikkeling mogelijk maakt. Meer algemeen hadden mondiale markten zeker kansen geschapen voor landen of mensen, maar ook heel wat spanningen, en het was aan overheden op allerlei niveau’s om die spanningen beheersbaar te houden.
 
1. De neoliberale mondialisering zorgde wel groei, ook en vooral in vele ontwikkelingslanden. In de rijke landen groeit de angst voor de vrije markt, vooral bij de minder geschoolde mensen, en dat knaagt aan de steun van neoliberale mondialsering. Daardoor verkleinde misschien zelfs de internationale ongelijkheid tussen Noord en Zuid een beetje, maar die groei werd ongelijk verdeeld binnen de landen. Binnenlandse ongelijkheid is politieker en zet regeringen onder druk om iets aan die ongelijkheid te doen. In China, India, heel Latijns-Amerika zagen we stappen in die richting. Vanaf volgend jaar volgen de VS. De EU had het meest weerstand geboden aan de ongelijkheid, maar ondergaat nu stilaan hetzelfde lot. In een aantal landen weten partijen links van de traditionele sociaaldemocraten daarvan te profiteren.
 
2. Klimaatverandering kan niet worden aangepakt met de markt. OVerheden moeten bepalen wie hoeveel broeikasgassen mag uitstoten. Ze spelen ook een sleutelrol in de ontwikkeling, demonstratie, en snelle verspreiding van de nieuwe groene technologieën.
 
3. De mondiale arbeidsmarkt laat zich voelen via de immigratie. Dat schept kansen voor immigranten en hun achtergebleven families. Zij dat ze in de rijke landen soms pijnlijke levens leiden. Tegelijkertijd schept de immigratie spanningen, die overheden moeten zien te beheren, hetzij door immigratie te beperken, hetzij door het samenleven op enig peil te houden met integratie-en ander beleid.

Verstandig overheidsoptreden cruciaal, maar multipolaire wereld komt moeilijker tot consensus.

 
In 2008 volgde dan alsnog een luidruchtig slotakkoord op het neoliberalisme. De financiële sector - de meest geglobaliseerde van allemaal - illustreerde als geen ander dat markten zonder regels niet tot stabiliteit leiden. Zonder het optreden van de staten, zou het bankwezen ineengestort zijn, en waren we in een nieuwe depressie beland, met alle mogelijke sociale en politieke gevolgen vandien (cfr. de jaren dertig van de vorige eeuw).
Het is overigens best mogelijk dat we alsnog in dat scenario belanden. Staten komen nu al tussen om grote autobedrijven van het failliet te redden. De werkloosheid neemt hand over hand toe in de VS, de EU en ook in China. Dat doet de protectionistische spanningen groeien. De VS waarschuwen China zijn munt niet te laten zakken, om zo zijn export op peil te houden. De ineenkrimping van de Amerikaanse vraag bedreigt vele banen in China.
Voor het eerst sinds jaren dreigen de VS, en de EU in mindere mate, ermee eenzijdig buitenlandse producten te belasten als ze afkomstig zijn uit landen die geen beperkingen op hun emissie van broeikasgassen aanvaarden - zeg maar China. China zal dat niet voetstoots aanvaarden. De Russische president Poetin noemt het onpatriottisch in tijden van crisis buitenlandse wagens te kopen en belast de invoer van vreemde wagens. De mondialisering staat niet enkel meer intern in de rijke landen onder druk, maar ook extern.
 
We staan dus voor grote uitdagingen. De vraag is of we tot antwoorden kunnen komen. Nationaal. En internationaal. Positief is dat de ontwikkelingslanden economisch nu zo belangrijk zijn geworden, dat men niet meer om ze heen kan voor belangrijke beslissingen. Alleen hebben we in de WTO gezien dat die democratisering het nemen van beslissingen niet noodzakelijk vereenvoudigt. In een wereld waar de G7 - zes landen uit de Westerse cultuursfeer en een aan de VS militair erg schatplichtig Japan - de lakens uitdeelde, was consensus wellicht makkelijker te bereiken, dan in de huidige wereld waar op zijn minst ook China, Rusland, India, Mexico en Brazilië onontbeerlijk zijn.
 
Is een groene New deal in die omstandigheden echt haalbaar ? Come and see next year in Kopenhagen als de wereld een klimaatdeal moet zien af te sluiten.