Mondiale Belg: Spiegelaar

Jean-Luc Dehaene en Albert –toen nog prins Albert– aandachtig bij de les blijven, zien we hoe de blik van Martens afdwaalt naar de ravissante Miss Moskou. L’instant décisif. Hij was geen nieuwsfotograaf pur sang. Op druk bezochte persconferenties stond hij altijd een beetje bezijden de fotografenmeute, en hoewel hij er het postuur voor had, was hij niet iemand om voor te dringen. Hij was een meester in het de-andere-kant-opkijken.
Een goed voorbeeld van die zijdelingse aanpak is ook de foto die hij maakte van de fluwelen revolutie in Praag. Een nu al klassiek geworden De Spiegelaere: het onderwerp valt om zo te zeggen buiten het kader, het wordt niet frontaal benaderd, maar via een weerspiegeling, of in dit geval de gigantische, op een gevel geprojecteerde schaduw van het ruiterstandbeeld van koning Wenceslas. Patrick De Spiegelaere: iedere fotograaf mocht willen dat hij met zo’n naam was geboren.
Patrick maakte geen foto’s maar “beelden”, en om ze vorm te geven gebruikte hij stukjes werkelijkheid. Dat konden mensen zijn, maar ook landschappen –liefst lege landschappen– of verlaten straten, om vijf uur ‘s ochtends. Op veel van zijn foto’s wordt er flink geregend en als er al een levende ziel op te bespeuren valt, is het een scharminkel van een hond of van een paard. Fotografen, zo wil het cliché, zijn gemankeerde schilders: faux peintre, faux tographe. Maar al waren compositie en lijnenspel bij Patrick even belangrijk als bij de door hem zo zeer bewonderde Léon Spilliaert, met schilderkunst had hij niets van doen en hij had een broertje dood aan effectbejag.
In zijn essay Intimiteit onder de melkweg schreef Herman de Coninck dat poëzie en fotografie vergelijkbare dingen zijn. ‘Een roman en een film gaan over concrete personages in een concreet land, over Paul en Marie, in 1970, in Brussel. Poëzie en fotografie gaan over iedereen, altijd, overal. Ze abstraheren ze, veralgemenen ze, maken ze tijdloos. Journaalbeelden van oorlog gaan over deze ene oorlog. Een goede oorlogsfoto kan over vijfentwintig oorlogen tegelijk gaan, vat ze allemaal samen in één beeld.’
In die zin was Patrick De Spiegelaere ook een dichter: de foto’s die hij in Afrika en Latijns-Amerika maakte in opdracht van Vredeseilanden tonen inderdaad de gestolde tijd, terwijl hij tegelijkertijd de valkuil wist te vermijden van wat de documentairemaker Joris Ivens ooit exotic dirt noemde. Armoede, gezien door de zonnebril van een toerist of de lens van een fotograaf dreigt algauw iets pittoresks te krijgen. Niet bij Patrick de Spiegelaere.