Ook internationaal heibel rond transgene bomen

Net nu de 168 landen op de Conventie rond Biodiversiteit (CBD) van de Verenigde Naties praten over genetische manipulatie, waarschuwt een studie van de VN dat ontwikkelingslanden simpelweg de capaciteit niet hebben om biotechnologie te beheren of te controleren.
“Afrika heeft noch de technische, noch de wetenschappelijke capaciteit om te debatteren over nieuwe regels voor brioveiligheid en biotechnologie, laat staan om die af te dwingen”, zegt Sam Johnston, onderzoeker aan het Instituut voor Geavanceerde Studies van de VN (UN-IAS) en één van de auteurs van de studie. “Genetische besmetting door genetisch gewijzigde gewassen is een belangrijk probleem dat steeds vaker voorkomt.”
Het Cartagena Protocol over bioveiligheid bepaalt dat geïndustrialiseerde landen als Canada wettelijk verplicht zijn om armere landen te helpen bij het opbouwen van capaciteit om standaarden rond bioveiligheid af te dwingen. Maar die landen hebben daar tot nog toe niet veel voor gedaan, zegt Johnston. Landen als de Verenigde Staten, Argentinië en Canada hebben succesvol gelobbyd tegen een strengere versie van het Cartagena Protocol. Ze beloofden een zelfregulerend systeem op te bouwen in ontwikkelingslanden, maar ze hebben volledig gefaald om die belofte na te komen, aldus Johnston.
“Ontwikkelingslanden die transgene gewassen invoeren, zijn zelfs niet in staat om de meest elementaire maatregelen rond bioveiligheid te nemen”, zegt hij. In het rapport maakt de UN-IAS een diepgaande studie van de technische, politieke en regulerende capaciteiten van ontwikkelingslanden. Het stootte op tekortkomingen in meer dan honderd landen in Afrika, Centraal-Azië en de Caraïben die “zo diepgaand en frequent zijn dat er geen effectief internationaal systeem voor bioveiligheid mogelijk is op dit moment.”

Genetisch gewijzigde bomen

Intussen heeft het succes van biobrandstoffen het onderzoek naar genetisch gewijzigde bomen in een stroomversnelling gebracht. Er zijn al veldproeven aan de gang in onder meer de VS, Canada, China en Nieuw-Zeeland. In een gezamenlijke verklaring riepen 46 milieugroeperingen uit meer dan twintig landen de delegaties in Bonn op om een moratorium in te stellen op alle transgene bomen in het milieu “door de extreme ecologische en sociale bedreigingen”. Wetenschappers waarschuwen al jaren dat bomen niet te vergelijken zijn met voedselgewassen. Daar bestaat een groter genetisch verschil tussen landbouwgewassen en wilde varianten.
Het risico op vermening tussen transgene bomen en gewone bomen is veel groter. Onderzoek wijst uit dat pollen van bomen meer dan duizend kilometer kunnen afleggen. Daardoor kunnen de snel groeiende transgene bomen,  die resistent zijn tegen veel voorkomende plagen, snel natuurlijke bossen binnendringen en domineren.
De bomen zijn genetisch gewijzigd om resistent te worden tegen pesticiden en insecten, om sneller te groeien en om minder lignine aan te maken, waardoor ze makkelijker als biobrandstof gebruikt kunnen worden. “Genetisch gemanipuleerde bomen dreigen natuurlijke bossen te besmetten met onnatuurlijke en destructieve eigenschappen zoals de mogelijkheid om insecten te doden of minder lignine te bevatten. Die stof zorgt ervoor dat de boom recht blijft staan en tegen ziektes bestand is”, zegt Anne Petermann van het Global Justice Ecology Project in een persbericht.
Leden van de CBD hadden eerder afgesproken dat landen het voorzorgsprincipe moeten toepassen in het behandelen van transgene bomen. In Bonn stelden alle Afrikaanse landen en verschillende Europese staten voor om een moratorium in te stellen. Maar onder meer Canada, dat maar een klein onderzoeksprogramma heeft, is tegen zo’n moratorium. Canada benadrukt dat landen hun eigen regelgeving kunnen gebruiken om met bioveiligheid en genetische besmetting om te gaan.
De bezorgdheid van Afrika is “zeer verantwoord”, zegt Johnston. Het feit dat de voorstanders van biotechnologie gewoon willen doorgaan met transgene bomen toont dat ze niet geleerd hebben uit het verleden. Zo leverde een te snel avontuur met genetisch gewijzigde voedingsgewassen tegenstand bij de consument op. “De samenleving zal geen nieuwe technologie vertrouwen zonder effectieve standaarden en regulering”, zegt hij. De biotechnologie legt een hypotheek op haar toekomst door de veiligheidsstandaarden te ondermijnen voor winst op korte termijn, vreest hij. “Regeringen en biotechbedrijven hebben biotechnologie tot nog toe extreem slecht benaderd en ze hebben het nog steeds niet geleerd”, zegt Johnston.