Oost-Timor naar verkiezingen in klimaat van geweld

Oost-Timor is ’s wereld jongste onafhankelijke staat en het armste land van Azië. Het was bijna vijf eeuwen een Portugese kolonie en werd 25 jaar bezet gehouden door Indonesië. Maandag kiezen de Oost-Timorezen een opvolger voor president José Alexandre “Xanana” Gusmão, de leider van de strijd die in mei 2002 leidde tot de onafhankelijkheid.
Meer dan de helft het ruim miljoen Oost-Timorezen heeft zich als kiezer geregistreerd, wat meer is dan verwacht. Ze hebben de keuze tussen acht presidentskandidaten. De grootste kanshebber is de huidige premier José Ramos-Horta, die de steun heeft van president Gusmão en in 1996 de Nobelprijs voor de Vvrede kreeg. Zijn voornaamste uitdager is Francisco ‘Lu Olo” Guterres van het Revolutionaire Front voor een onafhankelijk Oost-Timor, die de steun heeft van voormalig premier Mari Alkatari.
Alkatari moest in april 2006 opstappen nadat 600 soldaten uit het leger ontslagen werden en aan het plunderen sloegen. De soldaten waren eerder in staking gedaan uit protest tegen etnische discriminatie en lage soldij. Een deel van hen vluchtte onder leiding van majoor Alfredo Reinado naar de bergen rond de hoofdstad Dili. Van daaruit zorgt Reinado voortdurend voor onrust, onder meer door zijn invloed op jongerenbendes in de sloppenwijken van de stad.

VN verlengen mandaat vredesmacht

De verkiezingscampagne heeft het geweld nog doen toenemen. Bij confrontaties tussen aanhangers van verschillende kandidaten raakten eerder deze week 32 personen gewond. Gezien de chronische onstabiliteit beslisten de Verenigde Naties op 22 februari het mandaat van de vredesmacht op Oost-Timor (UNMIT) nog met een jaar te verlengen.
In een telefonisch interview minimaliseert premier en presidentskandidaat Ramos-Horta het geweld: “Het geweld blijft voornamelijk beperkt tot enkele wijken in Dili. De algemene perceptie dat geweld een nationaal probleem is, klopt niet”, zegt Horta. Volgens de premier is het probleem in Dili niet groter dan in de grote steden van Azië, of in Rio de Janeiro of Johannesburg.
“Het verschil is dat de andere steden een politie hebben die sterk genoeg is om de bendes aan te pakken”, zegt Horta, “Onze politie viel uit elkaar in 2006 en sindsdien proberen we haar te reorganiseren. Tot dat lukt zijn we afhankelijk van de politie van de Verenigde Naties, die de stad en de bendes niet zo goed kennen.”
De aanwezigheid van 1100 Australische blauwhelmen, de ruggengraat van de VN-vredesmacht, zorgt hier en daar voor bijkomende spanningen. Australië en Oost-Timor maken al geruime tijd ruzie over de precieze grens van hun territoriale wateren in de Zee van Timor, die potentieel lucratieve reserves aan olie en aardgas bevat.

Neokolonisatie?

Op verzoek van de Oost-Timorese regering stuurt Portugal nu 220 soldaten van zijn Nationale Republikeinse Garde. Ook hun komst is omstreden. Rebellenleider Reinado verklaarde vanuit zijn schuilplaats aan het Portugese persagentschap Lusa gekant te zijn tegen de “neokolonisatie” van Oost-Timor door Portugal. Reinado stond er ook op Engels te spreken in plaats van Portugees.
Portugees is de tweede officiële taal van Oost-Timor, naast Tetum. Volgens voormalig VN-hulpverlener Gertrudes Lambiza hebben diplomaten en ambtenaren van Engelstalige landen tijdens de overgang naar de onafhankelijkheid systematisch campagne gevoerd tegen Portugees als tweede officiële taal. Niet alleen de strijd om het presidentschap verdeelt Oost-Timor, zegt Lambiza, “er is ook een tweespalt tussen een Engels- en een Portugeesgezind kamp.”