'Presidentsverkiezingen kunnen etnische tegenstellingen aanscherpen'

Maandag meldde de New York Times dat de VS overwegen de verkiezingen uit te stellen. Maar president Hamid Karzai en zijn regering, die over de verkiezingsdatum het laatste woord hebben, blijven voorlopig vasthouden aan het vooropgestelde datum van 21 juni. De Afghaanse president lijkt nog altijd de steun van Washington te hebben om in elk geval zo snel mogelijk presidentsverkiezingen te houden. Dat zou de regering in Afghanistan en in het buitenland een grotere legitimiteit geven.

Als we helemaal geen stembusgang organiseren, kan de legitimiteitscrisis ernstig worden, waarschuwde de Afghaanse ambassadeur in de VS, Zalmay Khalilzad, woensdag in Washington.

Volgens de Amerikaanse Afghanistankenner Barnett Rubin werken de VN-medewerkers in Afghanistan dag en nacht om de mogelijkheid open te houden dat er in juni verkiezingen worden gehouden. De VN helpen Afghanistan bij de organisatie van de stembusgang. In het akkoord over de heropbouw van Afghanistan dat in 2001 in Bonn werd gesloten, was vastgelegd dat er ten laatste in de zomer van 2004 presidents- en parlementsverkiezingen zouden worden gehouden.

Maar veel VN-medewerkers en andere experts geloven dat parlementsverkiezingen onmogelijk goed kunnen worden voorbereid tegen 21 juni. Er moeten nog kiesdistricten worden afgebakend, er zijn moeilijkheden bij de vorming van politieke partijen, door de onveiligheid is nog maar 8 procent van de kiesgerechtigde Afghanen geregistreerd en zelfs het drukken van de verschillende stembrieven voor alle delen van het land zou een hele karwei worden. Het lijkt erop dat de parlementsverkiezingen meteen tot volgend jaar zullen moeten worden uitgesteld; door het barre winterweer is na september geen stembusgang meer mogelijk.

Maar dit jaar alleen presidentsverkiezingen houden, roept andere problemen op, zegt Ahmed Rashid, een Pakistaanse journalist die zich toelegt op Afghanistan. Volgens hem zou die stembusgang de spanningen kunnen opdrijven tussen de Pathanen, de grootste bevolkingsgroep in Afghanistan, en andere etnische groepen als de Tadzjieken, Oezbeken en Hazara’s die in 2001 met de hulp van de VS een einde maakte aan het door Pathanen gedomineerde regime van de Taliban. De niet-Pathaanse bevolkingsgroepen zijn verdeeld, waardoor Karzai, een Pathaan die er volgens de meeste waarnemers niet in geslaagd is zich echt te laten aanvaarden door de andere groepen, de verkiezingen makkelijk in zijn voordeel zou kunnen beslechten. Hij zou dan de eerste tijd kunnen regeren zonder op de vingers te worden gekeken door een parlement waarin de etnische groepen elkaar toch enigszins in evenwicht houden.

De Amerikanen hebben de etnische polarisatie onderschat waartoe de loya jirga heeft geleid, oordeelt Rashid. Die raad van notabelen keurde eind december een nieuwe grondwet voor het land goed.

Ook Afghanistankenner Rubin acht het gevaar van een toenemende etnische polarisatie reëel. Het is makkelijker een consensus te krijgen rond een presidentiële kandidaat als je tegelijk parlementsverkiezingen houdt - dan kunnen de verliezers zich tenminste nog optrekken aan hun vertegenwoordigers in dat parlement. Maar Rubin kan ook in de redenering van Karzai komen dat een te lang uitstel zijn legitimiteit zou ondergraven. Nadat strijders uit verschillende etnische groepen 15 jaar geleden een door de Sovjet-Unie gesteund regime in Afghanistan ten val hadden gebracht, werd er een roterend presidentschap ingevoerd. Toen één van die presidenten weigerde op te stappen na het verstrijken van zijn ambtstermijn, brak een nieuwe burgeroorlog uit die uiteindelijk de Taliban hielp de macht te veroveren.

Volgens Rashid kan er volgende maand op de donorconferentie voor Afghanistan in Berlijn een oplossing worden gevonden voor het dilemma. Als de donors daar expliciet vragen om de verkiezingen uit te stellen tot de lente van 2005 en de verantwoordelijkheid voor dat uitstel op zich nemen - omdat er nog meer geld en troepen moeten worden vrijgemaakt voor een snelle heropbouw en het herstel van de orde in heel Afghanistan - zou dat Karzai buiten schot plaatsen.

Het uitstel zou de regering en de internationale vredesmacht ook de kans geven zich nog een jaar te concentreren op de ontwapening van milities, de aanpak van de drugshandel en het herstel van orde en veiligheid op het platteland - drie noodzakelijke voorwaarden voor een goed verloop van de verkiezingen.

De vraag is of de Amerikaanse regering gediend is met dat uitstel. Met het oog op zijn kiescampagne zou George W. Bush ook graag een tastbaar succes kunnen voorleggen in Afghanistan - zoals de eerste democratische verkiezingen.