Routekaart voor vrede voert langs verschillende valkuilen - analyse

India en Pakistan hebben een gespreksschema opgediept waarover ze het in 1997 waren eens geworden en dat in 1999 tot echte onderhandelingen voerde, die echter in 2001 op een top in Agra vastliepen. Deze keer zullen er negen onderwerpen aan bod komen. Zes thema’s worden eerst uitgebeend in expertencommissies, terwijl de twee meest gevoelige discussies - de toekomst van het omstreden Kasjmir en de bevordering van vrede en veiligheid - meteen op het niveau van de twee staatssecretarissen voor Buitenlandse Zaken zullen worden behandeld. Een speciale commissie of subcommissie zal zich over de nucleaire wapenwedloop buigen en onderzoeken hoe de angsten die daaromtrent bij de bevolking leven, kunnen worden verminderd.

Na de voorbereidende fase in de commissies moet alles vrij snel gaan. De gesprekken op politiek niveau zullen pas van start gaan na de tussen half april en half mei verwachte algemene verkiezingen in India, en moeten in juli of augustus al uitlopen op een ontmoeting tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van de twee landen.

Drie van de onderwerpen voor de exportencommissies hebben betrekking op grensbetwistingen die snel kunnen worden afgehandeld. Rond de Siachen-gletsjer, het hoogstgelegen slagveld ter wereld, bereikten de twee landen in 1990 al een akkoord. De Indiase regering ondertekende dat uiteindelijk echter niet uit angst voor een negatieve reactie van de publieke opinie. Het akkoord kan vanonder het stof worden gehaald en zo worden ondertekend, want het is de enige oplossing die beide landen kan tevreden stellen.

Moeilijker zijn de gesprekken over de bestrijding van het terrorisme en de drugshandel, over economische samenwerking en over culturele uitwisseling. Daarover zal langer moeten worden onderhandeld, en er is ook meer politieke wil nodig om die gesprekken tot een goed einde te brengen. Pakistan heeft toegevingen op het vlak van de handelsbetrekkingen en culturele relaties ook altijd afhankelijk gemaakt van onderhandelingen over Kasjmir. Pas in januari liet de Pakistaanse president Pervez Musharraf weten dat er gelijktijdig over alle thema’s kan worden onderhandeld. Maar de kans is groot dat de Pakistaanse onderhandelaars vroeg of laat hervallen in de ingesleten gewoonte om alle andere punten te koppelen aan Kasjmir.

Vooruitgang lijkt het snelst mogelijk op het vlak van economische samenwerking - India dringt al lang aan op vrijere handel en ook Pakistan weet dat het veel voordeel zou doen bij een normalisering van de commerciële betrekkingen. Bij de culturele uitwisseling, die onder meer ook staat voor vrij personenverkeer, zou het eerder bij symbolische toegevingen kunnen blijven. De politieke elite in India en Pakistan zou niet gediend zijn met massale contacten tussen de bevolking van beide landen - ze hebben in het verleden te veel garen gesponnen met forse retoriek tegen de mensen aan de overkant van de grens.

De onderhandelingen over Kasjmir en over vrede, veiligheid en nucleaire coëxistentie worden de moeilijkste opgave. India en Pakistan hebben drie en een halve oorlog uitgevochten rond Kasjmir. Eerdere onderhandelingen over het omstreden gebied hebben nooit iets opgeleverd. Dat legde ook altijd een hypotheek op meer algemene gesprekken over vrede en veiligheid.

Een oplossing voor de kwestie-Kasjmir lijkt niet onmogelijk als de twee landen in de eerste plaats uitgaan van de verlangens die leven bij de bevolking in het gebied zelf en zich realiseren dat hun economische ontwikkeling al te lang is blijven stokken door de onenigheid over de afgelegen vallei. De doorbraak is er eigenlijk al: Islamabad heeft aanvaard dat de overige discussies van start kunnen gaan vooraleer er duidelijkheid is of de gesprekken rond Kasjmir iets zullen opleveren, en heeft ook een eenzijdige en onbeperkte wapenstilstand aangeboden in het conflict. Die nieuwe houding kwam er onder Amerikaanse druk; zolang die druk blijft aanhouden, lijkt de kans reëel dat Pakistan die nieuwe koers zal aanhouden. De Pakistaanse regering moet wel afrekenen met serieuze tegenstand uit het leger, van de religieuze partijen en van de oppositiepartijen, die zich allemaal minder pragmatische standpunten kunnen veroorloven. Musharraf heeft wel al gescoord bij de Pakistaanse Kasjmiri’s met de belofte dat ze eventueel zullen betrokken worden bij het overleg over het omstreden gebied.

Zolang de kwestie-Kasjmir niet van de baan is, lijkt het ook niet tot een echte militaire détente te kunnen komen tussen India en Pakistan. De gevaren kunnen wel verminderd worden. De twee landen hebben in 1999 al een memorandum ondertekend over de inperking van nucleaire risico’s, al is die tekst dode letter gebleven. En Pakistan heeft nu een nieuwe reeks van vertrouwenwekkende maatregelen voorgesteld die samengevat worden onder de noemer van een ‘regime van nucleaire terughoudendheid’.

De beslissing om te wachten met het grootste deel van de onderhandelingen tot de Indiase verkiezingen achter de rug zijn, getuigt van politieke maturiteit aan beide zijden. De uitslag zal de gesprekken ongetwijfeld mee bepalen. Tot grote bezorgdheid moet dat geen aanleiding geven. Zelfs als de coalitie die India nu regeert haar meerderheid verliest, lijkt de kans klein dat een nieuwe regering in New Delhi fundamenteel anders zou aankijken tegen de vredesgesprekken.