Turkse Citroenrevolutie

Birsen Taspinar is een psychologe die in Antwerpen werkt, maar momenteel in Istanboel verblijft. Ze is een van de columnisten op MO.be, in de serie Meningen op Maandag.

Hoe moeten we dit volksprotest lezen: anti-islamitisch of pro-democratisch?  
Birsen Taspinar: Vanaf een bepaald moment is de Turkse premier Tayyip Erdogan zich beginnen moeien met een aantal zaken, wat de burgerrechten in het gedrang brengt. In het culturele veld voerde hij een aantal ingrepen uit die weinig marge lieten voor artistieke vrijheid, en die echt top-down werden opgelegd. En hij riep de Turken bijvoorbeeld op om drie kinderen te maken, als bijdrage aan de economie.

De vraag is inderdaad of het echter over een islamitische, dan wel een kapitalistisch-nationalistische en autocratische ingreep gaat. Ik denk eerlijk gezegd dat het vooral om dat laatste gaat. Nu wordt Erdogans beleid door veel Turken en door de internationale verslaggeving vertaald als islamistisch. Maar het is genuanceerder dan dat. In Turkije hebben de twee elites altijd tegenover elkaar gestaan: de kemalisten of de seculieren en de islamitische gelovigen. Die breuklijnen waren er altijd: zowel onder de seculiere bestuurders als onder de huidige islamitische bestuurders van de AK-Partij van premier Recep Tayyip Erdogan.

Wat we nu zien, is dat mensen, die de eerste jaren tevreden waren over de hervormingen die de islamitische AKP doorvoerde, nu vraagtekens zetten bij de autocratische, eigenzinnige manier waarop Erdogan zaken verandert.

Heb je zelf dingen zien veranderen?
Birsen Taspinar:Ik woon zelf aan de Aziatische kant (traditioneel het conservatievere stadsgedeelte van Istanboel, td) van Istanboel. Ik heb nooit opmerkingen gehad over mijn kleding of over het feit dat ik geen hoofddoek draag. In bepaalde buurten word je wellicht meer aangekeken, maar dat is altijd zo geweest. Je kan hier nog altijd in shorts rondlopen.

Wat ik wel meer zie, is de omgekeerde discriminatie: het onterecht viseren van mensen met een hoofddoek, die decennialang verboden was in Turkije. Vooral als de draagster duidelijk welgesteld is, schrikt men, omdat men het niet gewoon is. De Turken zijn niet gewoon dat een dame met zonnebril en gsm in hoofddoek in een dikke BMW rijdt of dat vrouwen met een hoofddoek deelnemen aan het openbare leven en op restaurant gaan.

Toen Erdogan in 2002, samen met zijn AK-Partij, aan de macht kwam, noemde men hem de wolf in schapenvacht. Zijn progressieve hervormingsbeleid en de manier waarop hij Turkije naar economische groeiprestaties leidde, verbaasde echter vriend en vijand. Turkije werd zelfs naar voor geschoven als model voor een “modern islamitisch bestuur”. Dat zijn toch geen luchtbellen?
Birsen Taspinar: Een voorbeeld van een sterke positieve verandering is de rol van het leger. Het leger was een regime op zich, heeft een traditie van staatsgrepen. De derde staatsgreep in 1980 bracht een heel repressief regime in het zadel. Het leger heeft altijd de kaart van de kemalisten getrokken. Vandaag helpt het leger de mensen, tijdens de protesten deelt het gasmaskers uit, bij wijze van dienstplicht.

Er was natuurlijk ook de beruchte Ergenekon-zaak waarbij belangrijke figuren uit de oude legertop werden geviseerd.
Birsen Taspinar: Klopt, waarschijnlijk deelt ook het leger het ongenoegen en staat het daarom nu naast het volk.

Wie protesteert nu? Over hoeveel mensen gaat het?
Birsen Taspinar: Het gaat over heel veel mensen. Zoals ik al zei zijn het niet alleen de seculiere Turken die protesteren. Het ongenoegen is groter, zoals dat van de kleine kruidenier die zich verwaarloosd voelt door de Turkse Tijger, waar iedereen zo lovend over spreekt. De kleine handelaars zeggen dat ze niets zien van die economische groei, integendeel. Ze krijgen het steeds moeilijker om te overleven, en steunen ook de protesten. ‘Mijn’ kruidenier geeft bijvoorbeeld gratis eten voor de demonstranten, deelt vuilniszakken uit om de troep op straat op te ruimen.

Hopelijk kunnen de verschillende groepen samen komen om een eisenpakket of een goede sociale agenda op te stellen

De solidariteit is groot, in het park gisteren zaten alle leeftijden en klassen bij elkaar, ieder wellicht op basis van een eigen invulling. De eisen zijn flou, niet altijd even duidelijk, maar ik denk dat het gezamenlijk belang om meer burgervrijheden en meer burgerparticipatie draait.

In Turkije werden volksprotesten altijd de kop ingedrukt. Mensen waren bang om te protesteren. Nu gingen mensen in het park slapen, tot de politie vrijdagochtend de mensen hardhandig uit hun slaap heeft gehaald. De volgende dag, zaterdag, zagen we hoe allerhande politieke partijen de demonstraties overnamen met hun vlaggen en aan partijpolitiek zijn gaan doen.

Over welke partijen gaat het vooral?
Birsen Taspinar: Vooral de links-liberale CHP en de Turkse communistische partij zijn aanwezig. De laatste heeft het Taksimplein volledig ingepalmd. Dat beeld was ongelofelijk: een Taksimplein dat rood gekleurd werd, niet met de Turkse vlag maar met de communistische vlag.

De communisten hebben een traditie van demonstraties, ze ijveren bijvoorbeeld allang voor gerechtigheid voor de politieke gevangen, een terechte eis. Jammer genoeg vertalen ze dat nu, op de protestpleinen, in een anti-islamitische boodschap, terwijl die politieke gevangenen er ook onder de kemalisten waren. We hebben altijd democratie gehad met een Turks snorretje, alleen zijn de rollen nu omgedraaid. De Turkse snor is niet langer die van een secularist maar van een moslim.

Hoe is de situatie nu? Wie is nog aanwezig?
Birsen Taspinar: De Turkse media die niet onafhankelijk zijn, zwijgen. We weten dus niet alles, na de botsingen die er vannacht waren tussen demonstranten en politie. Rechtswege is er  opgeroepen om te stoppen met demonstreren maar ik begrijp dat de protesten blijven duren. Overdag is het meestal vreedzaam, maar ’s avonds ontstaat een kat-en-muis-spel tussen politie en groepjes jongeren die zich provocatief gedragen.

De premier heeft de studenten opgeroepen om vandaag in de lessen aanwezig te zijn, met vooral een duidelijke boodschap naar Ankara, dat een stevige reputatie van demonstreren heeft. En daar klonk ook een duidelijk dreigende boodschap in: wie niet in de les zit, zal de gevolgen dragen. Maar ik begrijp dat ze bleven demonstreren.

Daarnaast zie ik op de tv-beelden toch ook veel bekende kunstenaars en tv-coryfeeën meelopen, met een sterke boodschap. Dat is goed, dat betekent dat de politieke partijen het volksprotest nog niet helemaal hebben ingepalmd.

Ten slotte, wat is nu jouw voorlopige analyse van de protesten?
Birsen Taspinar: Dit is iets dat sinds lange tijd broodnodig was. Dit gaat over iets historisch. Nooit eerder was er zo’n brede deelname aan een protestactie. Van extreemlinks naar extreemrechts. De staatsgrepen hebben de vorige volksopstanden helaas de kop ingedrukt.  De eisen zouden de sociale rechten en de democratisering van Turkije ten goede moeten komen. Los van Tayyip Erdogan.

Het kan niet dat het vakbondsrecht niet wordt gerespecteerd. Het kan ook niet dat aan kunstenaars wordt gezegd hoe zij kunst moeten maken. Het kan niet dat een regering tussenkomt in religie, wat toch iets heel persoonlijk is, een relatie tussen God en het individu. Het kan ook niet dat grond van kleine boeren wordt verkocht aan grote landbouwbedrijven, en dat de buitenlanders Turkije opkopen. Er zijn gegronde redenen voor dit volksprotest.

Hopelijk kunnen de verschillende groepen samen komen om een eisenpakket of een goede sociale agenda op te stellen, anders dreigt het een gemiste kans te worden.